Słyszenie i słuchanie to dwa różne procesy związane z percepcją dźwięków. Słyszenie polega na przetwarzaniu fal dźwiękowych przez ucho wewnętrzne i przesyłaniu sygnałów do mózgu. Nie wymaga aktywnego zaangażowania ani uwagi. Natomiast słuchanie to nie tylko odbiór dźwięków, to również ich interpretacja, rozumienie i odpowiednie reagowanie — analiza znaczenia, identyfikowanie źródła oraz formułowanie odpowiedzi.
Prawidłowe słyszenie i umiejętność słuchania są niezwykle ważne dla efektywnej komunikacji międzyludzkiej. Warto dbać o zdrowie słuchu – kluczowe są regularne badania profilaktyczne. Wczesne zdiagnozowanie trudności ze słyszeniem pozwoli na skuteczne leczenie (np. protezowanie aparatem słuchowym), a problemy ze słuchaniem można skorygować przy pomocy odpowiedniej terapii słuchowej np. stosując metodę Tomatisa albo metodę Johansena.
Po co stosuje się terapię słuchową?
Terapia słuchowa ma na celu poprawę zdolności przetwarzania dźwięków i umiejętności komunikacyjnych, szczególnie u osób z trudnościami w słuchu lub zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Skuteczna terapia, dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, prowadzi do poprawy jakości życia, zwiększenia niezależności i lepszej integracji w społeczeństwie. Zapewnia:
- Zwiększenie zdolności do identyfikowania, różnicowania i interpretowania dźwięków, co jest kluczowe w komunikacji i interakcjach społecznych.
- Wspieranie rozwoju mowy i języka, co jest szczególnie ważne dla dzieci z uszkodzeniami słuchu lub zaburzeniami przetwarzania słuchowego.
- Pomoc w efektywnym porozumiewaniu się, co obejmuje zarówno poprawę umiejętności mówienia, jak i rozumienia mowy.
- Pomoc w dostosowaniu się do aparatów słuchowych, implantów ślimakowych czy innych technologii wspierających słuch.
- Poprawę koncentracji i uwagi, umiejętność skupianie się na istotnych dźwiękach, zwłaszcza w hałaśliwych środowiskach.
- Pomoc w radzeniu sobie ze stresem związanym z problemami słuchowymi oraz w budowaniu pewności siebie.
- Lepszą integrację w grupie – w szkole, w pracy czy na spotkaniach towarzyskich.
- Wsparcie w rehabilitacji po urazach lub chorobach, które negatywnie wpłynęły na słuch.
Popularne metody terapii słuchowej
Każda z tych metod ma nieco inne podejście i cele, ale wspólnym mianownikiem jest poprawa przetwarzania słuchowego, zdolności komunikacyjnych oraz jakości życia osób z zaburzeniami słuchu. Wybór odpowiedniej metody zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta.
- Metoda Tomatisa. Polega na stymulacji mózgu za pomocą specjalnie przetworzonych dźwięków, takich jak muzyka (często Mozarta) oraz głos matki. Wykorzystywane jest urządzenie nazywane „elektronicznym uchem”, które filtruje dźwięki, zmieniając ich częstotliwość i natężenie. Terapia poprawia przetwarzanie słuchowe i koncentrację, wspiera rozwój językowy i emocjonalny oraz redukuje stres. Może być stosowana w każdej grupie wiekowej.
- Metoda Johansena (JIAS). Terapia słuchowa stosowana w celu poprawy przetwarzania dźwięków i przyspieszenia rozwoju umiejętności językowych. Polega na codziennym słuchaniu (w domu) specjalnie skomponowanych nagrań, które są dostosowane do potrzeb pacjenta na podstawie wcześniejszych badań słuchu. Jest najczęściej stosowana u dzieci, ale mogą z niej korzystać również dorośli.
- Auditory Integration Training (AIT). Między innymi terapia metodą Berarda, obejmuje słuchanie przetworzonych dźwięków o zmiennym natężeniu i częstotliwości. Pomaga zmniejszyć nadwrażliwość słuchową, poprawia koncentrację i rozumienie mowy.
- Metoda Warnkego. Poprawia umiejętność czytania, pisania, rozumienia mowy. Polega na ćwiczeniu percepcji słuchowej i wzrokowej oraz motoryki ćwiczącego.
- Auditory Verbal Therapy (AVT). Terapia, która wspiera rozwój mowy i języka u dzieci z niedosłuchem, zwłaszcza u dzieci z implantami ślimakowymi lub aparatami słuchowymi.
- Terapia Fast ForWord. Program komputerowy dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego, wspomaga trening słuchowy i językowy, poprawia pamięć słuchową i koncentrację.
- Terapia integracji sensorycznej (SI). Koncentruje się na poprawie przetwarzania bodźców sensorycznych, także słuchowych.
Terapia słuchowa metodą Johansena
Autorem i twórcą metody indywidualnej stymulacji słuchu jest dr Kjeld Johansen — duński nauczyciel i psycholog, dyrektor Bałtyckiego Laboratorium Badań nad Dysleksją, wykładowca na Uniwersytecie Pedagogicznym w Kopenhadze. Jest to spersonalizowana terapia, której celem jest poprawa przetwarzania słuchowego u osób z różnymi trudnościami, takimi jak zaburzenia koncentracji, trudności w nauce, dysleksja, opóźnienia mowy czy problemy z przetwarzaniem dźwięków. Stosuje się ją zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Przebieg terapii:
- Diagnoza i badania wstępne. Terapia rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu z pacjentem lub rodzicami dziecka, aby zdiagnozować problemy i określić cele. Następnie wykonywane są specjalistyczne badania, które mogą obejmować audiometrię tonalną, testy lateralizacji słuchu i testy centralnego przetwarzania słuchowego, które określają zdolność mózgu do rozumienia i interpretowania dźwięków.
- Przygotowanie indywidualnych nagrań. Na podstawie wyników badań przygotowywane są nagrania dźwiękowe (na płycie CD) dostosowane do potrzeb pacjenta. Zawierają one modulowane dźwięki, które mają za zadanie stymulować obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie słuchowe.
- Codzienne sesje słuchowe. Pacjent słucha nagrań w domu, codziennie przez 10 -15 minut. Potrzebny jest do tego odtwarzacz CD i słuchawki.
- Kontrola postępów i dostosowanie nagrań. Co 6–8 tygodni pacjent przechodzi kolejną kontrolę słuchu. Na podstawie postępów i wyników badań terapeuta może dostosować nagrania do nowych potrzeb pacjenta, stopniowo zwiększając trudność i intensywność stymulacji.
Terapia trwa zazwyczaj od 6 do 12 miesięcy i wymaga zaangażowania oraz systematyczności.
Kiedy stosuje się terapię metodą Johansena?
- Zaburzenia przetwarzania słuchowego (APD). Problemy z rozumieniem dźwięków, różnicowaniem ich i śledzeniem mowy w hałaśliwym otoczeniu.
- Trudności w nauce i koncentracji. Dysleksja, problemy z czytaniem i pisaniem, kłopoty z koncentracją, szczególnie w głośnym środowisku.
- Opóźnienia rozwoju mowy i języka. Problemy z rozumieniem mowy i jej przetwarzaniem, trudności z budowaniem zdań i komunikacją.
- Problemy z lateralizacją słuchu.
- U dzieci z problemami szkolnymi: Szczególnie gdy mają trudności z przetwarzaniem informacji słuchowych.
Terapia słuchowa metodą Tomatisa
Twórcą metody jest Alfred Tomatis, francuski otolaryngolog, który opracował tę ją w latach 50. XX wieku. Specjalizował się w badaniach nad słuchem i jego wpływem na rozwój mowy, zdolności poznawcze oraz funkcje emocjonalne. Terapia słuchowa metodą Tomatisa to forma stymulacji dźwiękowej, mająca na celu poprawę centralnego przetwarzania słuchowego oraz rozwój umiejętności językowych, poznawczych i emocjonalnych. Stosuje się ją u osób z różnymi zaburzeniami, takimi jak trudności w nauce, zaburzenia mowy, ADHD, autyzm, dysleksja, a także problemy emocjonalne i stres.
- Diagnoza i badania wstępne. Podobnie jak w metodzie Johansena, terapię poprzedzają szczegółowy wywiad i specjalistyczne badania, które ocenią zdolność słyszenia, przetwarzania słuchowego i lateralizację słuchu.
- Sesje słuchowe. Terapia opiera się na słuchaniu odpowiednio przetworzonych dźwięków, takich jak muzyka klasyczna (najczęściej utwory Mozarta) oraz głos matki. Są przetwarzane przez specjalne urządzenie zwane „elektronicznym uchem”, które filtruje i moduluje częstotliwości oraz intensywność dźwięków w celu stymulacji słuchu i mózgu. Pacjent słucha muzyki przez słuchawki przewodnictwa powietrznego i kostnego, co aktywuje zarówno ucho zewnętrzne, jak i wewnętrzne.
- Faza pasywna. Podczas pierwszej fazy terapii pacjent biernie słucha muzyki, która jest modulowana, aby stymulować mięśnie ucha oraz układ przedsionkowy (wpływający na równowagę i koordynację). Sesje trwają zazwyczaj 1–2 godziny dziennie przez 10–15 dni. Pacjent słucha muzyki w relaksującej atmosferze.
- Faza aktywna. W kolejnych etapach pacjent może być angażowany w aktywne ćwiczenia głosowe. Ćwiczy słuchanie własnego głosu, co pomaga poprawić kontrolę nad mową, artykulacją i rozumieniem dźwięków. W tej fazie terapia może obejmować także interakcje werbalne z terapeutą.
- Przerwy między cyklami. Po zakończeniu cyklu sesji (zwykle 15 dni) następuje przerwa trwająca od 4 do 6 tygodni, aby mózg miał czas na adaptację do zmian w przetwarzaniu słuchowym. Po przerwie terapeuta ocenia postępy i, jeśli to konieczne, planuje kolejne cykle terapii.
Terapia metodą Tomatisa składa się zazwyczaj z kilku cykli, przy czym każdy cykl trwa 10–15 dni. Całkowity czas trwania terapii może wynosić od kilku miesięcy do roku, w zależności od stopnia problemów pacjenta i postępów w terapii.
Kiedy stosuje się terapię metodą Tomatisa?
- Zaburzenia mowy i języka. Opóźniony rozwój mowy, wady wymowy, problemy z artykulacją.
- Zaburzenia przetwarzania słuchowego. Problemy z rozumieniem i przetwarzaniem dźwięków mimo prawidłowego słuchu.
- Trudności w nauce. Dysleksja, dysgrafia, problemy z koncentracją i pamięcią słuchową.
- Zaburzenia rozwoju. Autyzm i inne problemy ze spektrum autyzmu, ADHD, ADD.
- Problemy emocjonalne i behawioralne. Lęki, stres, trudności w poskramianiu emocji, problemy z samokontrolą, impulsywność.
- Problemy motoryczne. Zaburzenia równowagi i koordynacji związane z funkcjonowaniem układu przedsionkowego.
Czym metoda Tomatisa różni się od metody Johansena?
Metoda Tomatisa i metoda Johansena to dwie terapie słuchowe, które różnią się:
- Sposobem terapii. W metodzie Tomatisa terapia polega na słuchaniu modulowanej muzyki (najczęściej utworów Mozarta) oraz nagrań dźwięków (np. głos matki) przez specjalne słuchawki. Muzyka jest filtrowana w celu stymulacji mózgu i poprawy przetwarzania słuchowego. Terapia Johansena opiera się na indywidualnie dobranych nagraniach dźwiękowych (stopniowo modyfikowanych w miarę postępów), słuchanych przez pacjenta w domu.
- Urządzeniami stosowanymi w terapii. Do terapii metodą Tomatisa konieczny jest zaawansowany technologicznie sprzęt (tzw. „elektroniczne ucho”, słuchawki na przewodnictwo powietrzne i kostne). W metodzie Johansena wystarczą standardowe słuchawki i odtwarzacz CD.
- Miejscem odbywania się terapii. Sesje w terapii Tomatisa prowadzone są w specjalistycznych ośrodkach terapeutycznych pod nadzorem terapeuty. Terapia Johansena przebiega głównie w domu pacjenta.
- Czasem trwania. Metoda Tomatisa to cykl intensywnych (trwających średnio 2 godziny) sesji przez 10 – 15 dni, po których następuje przerwa. Metoda Johansena to codzienne słuchanie nagrań w domu przez 10 – 15 minut.
Metoda Tomatisa jest stosowana w szerszym spektrum problemów, obejmującym zarówno zaburzenia przetwarzania słuchowego, jak i rozwój emocjonalny, poznawczy, behawioralny i motoryczny. Metoda Johansena koncentruje się głównie na przetwarzaniu słuchowym i jest szczególnie przydatna w przypadku zaburzeń przetwarzania słuchowego (APD), dysleksji i problemów z koncentracją oraz rozwojem mowy.
Obie metody są popularne w praktykach terapeutycznych i uzyskują pozytywne opinie od specjalistów i rodziców, jednak decyzja o ich zastosowaniu powinna być podejmowana z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta oraz po konsultacji z odpowiednimi specjalistami.
