Szumy uszne (łac. tinnitus) to wrażenie słyszenia dźwięku przy braku jego obiektywnego źródła — wewnętrznego lub zewnętrznego. Czasami dźwięki nie są lokalizowane wyłącznie w jednym czy w obu uszach, ale wydają się dochodzić z wnętrza głowy. Niezależnie od ich brzmienia i charakteru — wszystkie nazywane są szumami usznymi. Najczęściej występuje wysoki jednostajny ton — dzwonienie. Dolegliwość pojawia się u ok. 20% Polaków, a dla 5% jest ona bardzo dokuczliwa. Tinnitus stwierdza się także u 12–16% dzieci w wieku 7 – 12 lat. Liczba pacjentów z szumami usznymi stale rośnie, a ten wzrost dotyczy wszystkich grup wiekowych.
Rodzaje szumów usznych
Dwie główne kategorie szumów usznych to:
- Szumy uszne subiektywne. Najczęściej występujące szumy uszne, słyszy je tylko osoba dotknięta tą dolegliwością — nie mogą być zarejestrowane ani usłyszane przez innych. Szumy subiektywne są zazwyczaj wynikiem problemów w układzie słuchowym, takich jak uszkodzenia komórek słuchowych w uchu wewnętrznym, zaburzenia nerwu słuchowego, czy inne procesy neurologiczne.
- Szumy uszne obiektywne. To rzadsza forma szumów usznych, którą mogą usłyszeć również inni, np. lekarze w trakcie badania przy pomocy odpowiedniego sprzętu medycznego. Są często wynikiem fizjologicznych problemów, takich jak zaburzenia naczyniowe lub skurcze mięśni w okolicach ucha.
Szumy uszne przybierają różne formy. Mogą być niskiej lub wysokiej częstotliwości, pulsujące — zsynchronizowane z rytmem serca, występować stale lub okresowo, jednostronnie albo w obu uszach. Szumy uszne pierwotne są idiopatyczne — nie mają określonej, łatwo wykrywalnej przyczyny. Natomiast szumy wtórne są następstwem innych schorzeń i problemów zdrowotnych, które można zdiagnozować i leczyć.
Objawy szumów usznych
Objawy szumów usznych to głównie słyszenie różnorodnych dźwięków, które nie mają zewnętrznego źródła.
- Szum (podobny do białego szumu lub dźwięku wiatru), pisk (wysokie tony przypominające gwizd), brzęczenie, buczenie, dzwonienie, stukanie lub klikanie.
- Szumy mogą być słyszane w jednym uchu (szumy jednostronne) lub w obu uszach (szumy obustronne). U niektórych chorych dźwięki te wydają się pochodzić „z głowy”, co utrudnia dokładne określenie ich lokalizacji.
- Mogą być słyszalne przez cały czas lub występować okresowo.
- Natężenie szumów może być zmienne, delikatne i ledwo zauważalne, a czasami głośne i uciążliwe. Nasila się w określonych sytuacjach, takich jak stres, zmęczenie, głośne otoczenie lub cisza.
- W niektórych przypadkach dźwięki mogą być zsynchronizowane z rytmem serca (tzw. szumy pulsujące).
Szumy uszne mogą wpływać na jakość życia, wywołując także inne problemy:
- Zaburzenia snu. Cisza w nocy sprawia, że szumy stają się bardziej zauważalne, utrudnia to zasypianie i pogarsza jakość snu. Skutkiem może być bezsenność, częste budzenie się w nocy i zmęczenie w ciągu dnia.
- Szumy mogą zaburzać koncentrację. Chorzy cierpiący na tinnitus mogą mieć trudności z działaniem wymagających skupienia, pracą, czytaniem czy nauką.
- Długotrwałe szumy uszne mogą wpływać na samopoczucie psychiczne. Wywoływać irytację, napięcie, niepokój, frustrację, a w cięższych przypadkach nawet depresję.
- Niektóre osoby z szumami usznymi mogą także odczuwać nadwrażliwość na dźwięki.
Nie wolno bagatelizować szumów usznych. Taki objaw może być skutkiem niebezpiecznego dla zdrowia schorzenia — w razie jego wystąpienia należy zgłosić się na konsultację laryngologiczną. Warto też pamiętać o kontrolnych badaniach słuchu, które pomagają zapobiegać takim problemom.
Przyczyny szumów usznych
Szumy uszne są objawem, a nie chorobą i mogą mieć różnorodne przyczyny. Powstają w wyniku zaburzenia pracy ośrodkowego układu nerwowego, nerwu słuchowego lub ucha wewnętrznego. Zazwyczaj nie są związane ze stanami zagrażającymi zdrowiu, ale niektóre mogą być niebezpieczne — dlatego nie wolno ich lekceważyć, bo mogą znacząco wpływać na jakość życia.
- Uszkodzenie komórek słuchowych w uchu wewnętrznym. Mogą wynikać z długotrwałej ekspozycji na hałas czy procesu starzenia się organizmu. Niedobór sprawnych komórek rzęsatych w ślimaku i brak prawidłowych sygnałów słuchowych może skutkować wytwarzaniem przez mózg wrażenia dźwiękowego, którego źródło nie istnieje.
- Choroba Meniere’a może powodować szumy uszne, zawroty głowy i problemy ze słuchem.
- Otoskleroza – kostnienie struktur ucha środkowego, które prowadzi do utraty słuchu i może wywoływać szumy.
- Zapalenie ucha środkowego – infekcje mogą prowadzić do gromadzenia się płynu w uchu środkowym, powodując tymczasowe szumy.
- Nadciśnienie tętnicze lub zaburzenia przepływu krwi w naczyniach w pobliżu ucha mogą prowadzić do tzw. szumów pulsujących, zsynchronizowanych z rytmem serca.
- Zwężenie tętnic (miażdżyca) może powodować słyszalny przepływ krwi w pobliżu ucha, co również prowadzi do szumów obiektywnych.
- Wystąpienie szumów obiektywnych może być również spowodowane chorobami mięśniowymi (m.in.: miokloniami podniebienia, miokloniami mięśni wewnątrzusznych), a także chorobami stawów (m.in.: stawu skroniowo-żuchwowego).
- Przetoki tętniczo-żylne (połączenie naczynia tętniczego z żylnym, mogą być zarówno wrodzone, jak i nabyte, np. w wyniku urazu czy infekcji).
- Urazy głowy i szyi. Szczególnie niebezpieczne są urazy kręgosłupa szyjnego, głowy, wstrząśnienie błędnika, czy urazy nerwu słuchowego podczas zabiegów chirurgicznych.
- Leki ototoksyczne. Np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, niektóre leki moczopędne (furosemid), antybiotyki z grupy aminoglikozydów, niektóre leki przeciwnowotworowe.
- Guzy nerwu słuchowego (np. nerwiak nerwu przedsionkowo-ślimakowego).
- Stwardnienie rozsiane oraz inne choroby neurologiczne mogące wpływać na elementy drogi słuchowej.
- Wysoki poziom stresu i napięcia emocjonalnego.
- Zmiany hormonalne u kobiet — w okresie menopauzy lub podczas ciąży.
- Problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym (TMJ)
- Niedobory witamin i minerałów. Np. witaminy B12 czy cynku.
- Nadmiar woskowiny w zewnętrznym przewodzie słuchowym, zwłaszcza gdy blokuje go czop woskowinowy.
Diagnoza i leczenie szumów usznych zależy od określenia ich przyczyny, dlatego istotna jest konsultacja z lekarzem specjalistą, np. laryngologiem lub neurologiem, w celu znalezienia odpowiedniego rozwiązania.
Diagnostyka i leczenie szumów usznych
Diagnostyka szumów usznych obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz badania słuchu (audiometria). W razie potrzeby wykonuje się badania obrazowe (MRI, CT) oraz badania dodatkowe (np. USG naczyń, badania krwi), aby zidentyfikować przyczynę szumów.
Leczenie zależy od przyczyny. Może obejmować:
- Usunięcie woskowiny lub leczenie infekcji.
- Terapie dźwiękowe (maskery, aparaty słuchowe). Aparaty słuchowe są skutecznym narzędziem w leczeniu szumów usznych, zwłaszcza u osób z jednoczesną utratą słuchu. Dzięki funkcjom wzmacniającym i maskującym dźwięki mogą znacznie poprawić komfort życia pacjentów z tinnitus, pomagając im lepiej funkcjonować w codziennych sytuacjach.
- Terapię behawioralną (CBT, TRT). Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga zmniejszyć wpływ szumów usznych na emocje i samopoczucie pacjenta, uczy strategii radzenia sobie z tinnitus, co zmniejsza lęk, stres i irytację związane z objawami. Tinnitus Retraining Therapy (TRT) to terapia habituacji, której celem jest „przyzwyczajenie” mózgu do szumów usznych i ignorowanie ich.
- Farmakoterapię. Nie ma specyficznych leków, które bezpośrednio eliminują szumy uszne, ale niektóre farmaceutyki mogą pomóc w łagodzeniu objawów. Np. leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne czy leki poprawiające krążenie.
- Wsparcie psychologiczne oraz techniki relaksacyjne w celu zmniejszenia stresu i poprawy samopoczucia.
Profilaktyka szumów usznych
Dla ochrony zdrowia słuchu i minimalizacji ryzyka wystąpienia szumów usznych warto podjąć działania, które zwiększą szansę na uniknięcie problemów.
- Stosowanie nauszników lub zatyczek do uszu w hałaśliwych środowiskach oraz ograniczanie głośności muzyki w słuchawkach.
- Regularne badania słuchu: Osoby narażone na utratę słuchu powinny regularnie robić badania profilaktyczne.
- Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, mogą pomóc w redukcji stresu, który nasila szumy uszne.
- Zdrowy styl życia Zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna oraz unikanie nadmiaru soli, kofeiny i alkoholu wspierają zdrowie słuchu.
- Ochrona przed infekcjami. Utrzymanie prawidłowej higieny uszu oraz konsultacja z lekarzem w przypadku objawów infekcji.
- Unikanie ototoksycznych leków — konsultacja z lekarzem przed przyjęciem leków, które mogą być szkodliwe dla słuchu.
- Zwiększenie świadomości na temat szumów usznych i ich przyczyn może pomóc w unikaniu czynników ryzyka.
Wdrożenie tych strategii może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia szumów usznych i poprawić ogólne zdrowie słuchu.
