Czy niedosłuch można zakwalifikować jako niepełnosprawność? Jaka pomoc przysługuje w takim wypadku?
Niedosłuch bardzo utrudnia funkcjonowanie człowieka w świecie, w którym dźwięk odgrywa fundamentalną rolę. Jego skutki ograniczają zdolność do komunikacji, mogą zrujnować życie zawodowe, towarzyskie i rodzinne, a także doprowadzić do poważnych problemów psychicznych — nawet do depresji. Niedosłuch może być uznany za niepełnosprawność, ale decyzja zależy od stopnia ubytku słuchu oraz jego wpływu na codzienne życie. Orzeczenie o niepełnosprawności otwiera możliwość uzyskania wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej.
Typy i stopnie niedosłuchu
W zależności od przyczyny i miejsca uszkodzenia narządu słuchu niedosłuch można podzielić na:
- Niedosłuch przewodzeniowy. Powstaje na skutek uszkodzeń w uchu zewnętrznym lub środkowym, które uniemożliwiają prawidłowe przewodzenie dźwięku do ucha środkowego.
- Niedosłuch odbiorczy (czuciowo — nerwowy). Związany jest z problemami na etapie przetwarzania lub przesyłania sygnałów dźwiękowych do mózgu, czyli z uszkodzeniami ślimaka w uchu wewnętrznym bądź nerwu ślimakowego.
- Niedosłuch mieszany. Kombinacja niedosłuchu przewodzeniowego i odbiorczego, gdy problemy dotyczą zarówno przewodzenia dźwięku przez ucho zewnętrzne lub środkowe, jak i odbioru dźwięku w uchu wewnętrznym lub w nerwie słuchowym.
- Niedosłuch ośrodkowy. Wynika z uszkodzeń w obszarach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie dźwięków. Np. w przypadku udaru, urazu mechanicznego czy chorób neurologicznych.
Słuch człowieka jest prawidłowy gdy jego próg słyszalności (najcichszy dźwięk, jaki może usłyszeć) mieści się w zakresie od 0 do 20 decybeli. Stopień niedosłuchu ustala się na podstawie badań audiometrycznych i wyraża w decybelach (dB.):
- Niedosłuch lekki. Zakres ubytku słuchu 20 – 40 dB. Pojawiają się problemy ze słyszeniem cichych dźwięków i rozumieniem mowy w hałaśliwym otoczeniu.
- Niedosłuch umiarkowany. Zakres ubytku słuchu 41 – 70 dB. Problemy ze słyszeniem rozmów, nawet w cichym otoczeniu.
- Niedosłuch znaczny. Zakres ubytku słuchu 71 – 90 dB. Duże problemy z rozumieniem mowy, słyszalność tylko głośnych dźwięków.
- Niedosłuch głęboki. Zakres ubytku słuchu powyżej 90 dB. Słyszalne są tylko bardzo głośne dźwięki, rozumienie mowy bez aparatów słuchowych lub implantów jest praktycznie niemożliwe.
Niedosłuch może powodować poważne trudności w codziennym funkcjonowaniu, w porozumiewaniu się i wykonywaniu podstawowych czynności. Jest wystarczającą podstawą do uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności, które uprawnia do różnych form pomocy, takich jak ulgi podatkowe, dofinansowanie do sprzętu słuchowego i dostęp do rehabilitacji. Daje możliwość wsparcia finansowego oraz specjalne prawa w zakresie edukacji i zatrudnienia.
Niedosłuch a orzeczenie o stopniu niepełnosprawności
Stopień niepełnosprawności może zostać przyznany osobie, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale, lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia codzienne życie, pracę, naukę i odgrywanie ról społecznych. Orzekanie o stopniu niepełnosprawności odbywa się zgodnie z przepisami prawa, a decyzje wydają zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.
- Lekki stopień niepełnosprawności. Przyznawany jest osobom, które mają częściowo ograniczoną zdolność do wykonywania pracy lub funkcjonowania w społeczeństwie, ale nie wymagają stałej pomocy osób trzecich.
- Umiarkowany stopień niepełnosprawności. Przyznawany jest osobom z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej, albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
- Znaczny stopień niepełnosprawności. Przyznawany jest osobom, które mają najpoważniejsze ograniczenia w samodzielnym funkcjonowaniu i wymagają stałej lub długotrwałej pomocy oraz opieki innych osób w codziennym życiu, ze względu na niezdolność do samodzielnej egzystencji. Osoby te mają również duże trudności z podjęciem pracy zawodowej, a jeśli podejmują pracę, to zazwyczaj w warunkach chronionych.
W przypadku niedosłuchu, orzekając o stopniu niepełnosprawności, bierze się pod uwagę wielkość ubytku słuchu, zdolność do komunikacji werbalnej, wpływ schorzenia na samodzielność, potrzebę protezowania słuchu, rehabilitacji czy konieczności korzystania z dodatkowych metod komunikacji (język migowy, czytanie z ust). Warto dodać, że decyzja o przyznaniu stopnia niepełnosprawności jest podejmowana indywidualnie, bierze się pod uwagę specyfikę i zakres ograniczeń danej osoby.
Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?
- Zgromadzenie dokumentacji medycznej. Przed złożeniem wniosku należy zgromadzić wszelkie dokumenty potwierdzające stan zdrowia: wyniki badań, opinie specjalistów (np. otolaryngologa, neurologa, psychiatry) i historię leczenia (np. wypisy ze szpitali).
- Wypełnienie wniosku o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności. Wniosek należy złożyć do powiatowego lub miejskiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności właściwego dla miejsca zamieszkania. Można go pobrać w siedzibie zespołu lub ze strony internetowej urzędu. Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane przez lekarza prowadzącego (ważne 30 dni od daty wydania) oraz kserokopie dokumentacji medycznej (oryginały do wglądu podczas posiedzenia zespołu). Wniosek wraz z załącznikami można złożyć osobiście, przez pełnomocnika lub wysłać pocztą.
- Posiedzenie zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Po wyznaczeniu terminu i miejsca (zazwyczaj w siedzibie zespołu, ale jeśli chory z powodu stanu zdrowia nie może osobiście stawić się na komisji, istnieje możliwość przeprowadzenia badania w miejscu zamieszkania lub w szpitalu) posiedzenia, komisja ocenia stopień i rodzaj niepełnosprawności, wpływ na życie zawodowe i codzienne oraz ewentualną potrzebę wsparcia.
- Wydanie orzeczenia. Orzeczenie wydaje się na piśmie. Zawiera ono informację o stopniu niepełnosprawności, rodzaju niepełnosprawności (kod schorzenia), okresie ważności (na stałe lub na czas określony) i wskazaniach do odpowiednich form wsparcia. Od decyzji zespołu można się odwołać w terminie 14 dni do Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności.
Proces uzyskania orzeczenia może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od obciążenia zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Orzeczenie o niepełnosprawności to formalny dokument potwierdzający, że dana osoba ma ograniczenia zdrowotne, które wpływają na jej funkcjonowanie i codzienne życie. Umożliwia dostęp do różnorodnych ulg, świadczeń i przywilejów.
Ulgi i wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami
Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności ze względu na niedosłuch mogą skorzystać z różnych ulg i świadczeń. Oto główne formy wsparcia, jakie mogą uzyskać:
- Zasiłek pielęgnacyjny: przysługuje osobom, które mają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i wymagają opieki, lub pomocy. W 2024 roku jego wysokość wynosi 294,39 zł miesięcznie.
- Świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (500+): osoby z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, które są niezdolne do samodzielnej egzystencji, mogą ubiegać się o dodatkowe 500 zł miesięcznie.
- Renta socjalna: osoby niezdolne do pracy z powodu niepełnosprawności nabytej przed 18. rokiem życia lub w trakcie nauki mogą ubiegać się o rentę socjalną.
- Renta z tytułu niezdolności do pracy: przyznawana przez ZUS osobom, które z powodu niepełnosprawności straciły zdolność do pracy.
- Ulga rehabilitacyjna: możliwość odliczenia od dochodu wydatków związanych z rehabilitacją, zakupem sprzętu ortopedycznego lub specjalistycznego, w tym aparatów słuchowych, a także kosztów dojazdów na zabiegi rehabilitacyjne.
- Ulga na leki: odliczenie wydatków na leki, jeśli lekarz specjalista potwierdzi, że są one niezbędne w związku z niepełnosprawnością.
- Dofinansowanie do zakupu aparatów słuchowych: NFZ refunduje część kosztów zakupu aparatów słuchowych, a dodatkowe wsparcie można uzyskać z PFRON.
- Dofinansowanie rehabilitacji: PFRON może dofinansować koszty rehabilitacji, w tym turnusy rehabilitacyjne, zajęcia terapeutyczne oraz szkolenia zawodowe.
- Dofinansowanie likwidacji barier komunikacyjnych: możliwość uzyskania wsparcia na dostosowanie środowiska domowego lub pracy, np. instalację pętli indukcyjnej czy specjalnych urządzeń wspomagających słuch.
- Ulga na przejazdy środkami transportu publicznego: osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mogą korzystać z ulg na przejazdy PKP i PKS. Ulgi te zależą od stopnia niepełnosprawności i wynoszą zazwyczaj od 37% do 78%.
- Ulga w komunikacji miejskiej: w niektórych miastach osoby z niepełnosprawnością mogą korzystać z darmowych lub ulgowych przejazdów komunikacją miejską.
- Karta parkingowa: osoby z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą uzyskać kartę parkingową, która uprawnia do parkowania na specjalnych miejscach oraz do zwolnienia z niektórych opłat parkingowych.
- Korzystanie z pierwszeństwa w kolejkach w instytucjach publicznych: osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mają prawo do korzystania z pierwszeństwa w kolejkach w urzędach, aptekach czy placówkach medycznych.
- Pracownicy z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności pracują maksymalnie 7 godzin dziennie (35 godzin tygodniowo).
- Pracownik nie może być zobowiązany do pracy w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, chyba że pracuje w ochronie zdrowia, jest zatrudniony do pilnowania mienia lub na wniosek pracownika, lekarz medycyny pracy zgodzi się na taki tryb pracy.
- Pracownicy z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności mają prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Urlop ten przysługuje po przepracowaniu jednego roku od momentu uzyskania orzeczenia.
- Pracownikowi z niepełnosprawnością przysługują dodatkowe przerwy w pracy: oprócz standardowej 15-minutowej przerwy, mają prawo do dodatkowej przerwy trwającej 15 minut na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek.
- Pracownicy z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności mogą otrzymać zwolnienie z pracy w celu udziału w turnusie rehabilitacyjnym. Czas takiego zwolnienia wynosi do 21 dni roboczych w roku. Okres ten jest wliczany do stażu pracy i jest płatny (jak wynagrodzenie chorobowe).
- Pracownik z niepełnosprawnością ma prawo do zwolnienia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas badań, zabiegów leczniczych czy konsultacji medycznych, jeśli są one związane z niepełnosprawnością.
- Pracodawca zatrudniający osobę z niepełnosprawnością może liczyć na dofinansowanie z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), co może obejmować np. refundację części wynagrodzenia pracownika, zwrot kosztów dostosowania stanowiska pracy czy szkolenia.
Osoby z niedosłuchem, które uzyskają orzeczenie o niepełnosprawności, mogą liczyć na szerokie wsparcie w różnych obszarach życia, od ulg podatkowych, przez dofinansowanie do sprzętu, po wsparcie w zatrudnieniu. Ważne jest, aby zapoznać się z lokalnymi przepisami, ponieważ niektóre ulgi mogą różnić się w zależności od regionu lub miasta.
