Błona bębenkowa (łac. membrana tympani) oddziela zewnętrzny przewód słuchowy od ucha środkowego. Pełni bardzo ważną funkcję w systemie słuchowym człowieka. Zamienia fale dźwiękowe na drgania mechaniczne i za pomocą łańcuszka kosteczek w uchu środkowym (młoteczka, kowadełka, strzemiączka) przekazuje je przez okienko owalne, do ślimaka w uchu wewnętrznym. W ślimaku drgania przetwarzane są w impulsy nerwowe, które skierowane do mózgu, wywołują wrażenie słuchowe. Błona ta chroni również ucho środkowe przed wnikaniem patogenów, wody i innych szkodliwych czynników. Wszelkie ubytki błony bębenkowej mogą być przyczyną niedosłuchu, szumu w uszach, śluzowych lub ropnych wycieków, a nieleczona perforacja często skutkuje dodatkową komplikacją — powstaniem perlaka.
Czym jest perforacja błony bębenkowej?
Błona bębenkowa ma kształt elipsy i powierzchnię ok. 1cm2. Jest cienka (0,1 mm grubości), lekko połyskująca, częściowo przeźroczysta, barwy szaroperłowej. Wytrzymuje ciśnienie do 13,33 kilopaskala. Perforacja to przedziurawienie albo pęknięcie błony bębenkowej, które mogą powstać w wyniku zapalenia ucha środkowego, przewlekłego ujemnego ciśnienia w jamie bębenkowej, urazu mechanicznego lub zbyt głośnego, nagłego hałasu, np. wybuchu petardy w niewielkiej odległości. Zazwyczaj takie nieprawidłowe otwory goją się samoistnie, a błona zarasta w ciągu kilku tygodni, czasami w ciągu kilku miesięcy. Jednak, w przypadku rozległych ubytków, może być konieczna interwencja medyczna. Wyróżnia się dwa rodzaje perforacji:
- Perforacja centralna. Powstaje w środkowej części błony bębenkowej i przeważnie goi się samoistnie.
- Perforacja brzeżna. Występuje gdy błona rozerwana jest przy samym brzegu. Stanowi większe zagrożenie dla słuchu, gdyż naskórek może wrastać do jamy bębenkowej i utworzyć tzw. perlaka.
Przyczyny perforacji błony bębenkowej
- Ostre zapalenie ucha środkowego. W uchu środkowym gromadzi się zakażona ropna wydzielina, powodując silny ból, wysoką gorączkę, niedosłuch i wzrost ciśnienia w jamie bębenkowej. Gdy ciśnienie przekroczy wytrzymałość błony, dochodzi do jej pęknięcia i wycieku ropy na zewnątrz ucha. Łagodzi to objawy choroby – nagłe zmniejszenie bólu może wskazywać na perforację błony bębenkowej.
- Przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha środkowego. To schorzenie często związane jest z przerostem migdałka gardłowego oraz z alergiami. Ujemne ciśnienie w jamie bębenkowej (na skutek niedrożności trąbki Eustachiusza) prowadzi do wciągania błony do środka i jej przerwania. Taka sytuacja sprzyja tworzeniu się tzw. kieszonek retrakcyjnych, w których może zacząć rozwijać się perlak.
- Nagłe zmiany ciśnienia. Np. podczas lotu samolotem czy nurkowania. Także uderzenie w ucho powoduje gwałtowny wzrost ciśnienia w kanale słuchowym i może to doprowadzić do rozerwania błony bębenkowej.
- Uraz mechaniczny. Bardzo często przyczyną perforacji błony bębenkowej jest niewłaściwa higiena ucha. Zbyt głęboka penetracja kanału słuchowego patyczkiem higienicznym może uszkodzić delikatną strukturę. Mocne stłuczenia głowy i ucha również narażają błonę na ubytki.
- Wypadnięcie drenów wentylacyjnych. Dreny, w kształcie szpulki, stosowane są w leczeniu wysiękowego zapalenia ucha. Zakładane są na kilka/kilkanaście miesięcy, po tym czasie samoistnie wypadają, a błona powinna stopniowo zarosnąć. Czasami, gdy jest osłabiona długotrwałym zapaleniem, nie zamyka się.
- Nagły, zbyt głośny hałas. Błona bębenkowa może pęknąć w efekcie wybuchu w niewielkiej odległości lub innych głośnych dźwięków, zwłaszcza o wysokiej częstotliwości.
Objawy perforacji błony bębenkowej
Bardzo rzadko zdarza się bezobjawowy przebieg perforacji błony bębenkowej. Przeważnie schorzeniu towarzyszą przykre objawy, takie jak:
- Niedosłuch. Perforacja zaburza przekształcanie fal dźwiękowych w drgania i przekazywanie ich do ucha środkowego, co bardzo osłabia słyszenie.
- Wyciek z ucha. Może mieć charakter śluzowy, ropny lub surowiczy. Czasami, przy urazach mechanicznych, z ucha wypływa krew.
- Ból ucha. Nie jest on typowym objawem perforacji. Towarzyszy głównie ostrym stanom zapalnym i innym, występującym jednocześnie z perforacją, dolegliwościom.
- Nagłe ustąpienie bólu ucha. Pęknięcie błony bębenkowej łagodzi objawy np. ostrego zapalenia ucha środkowego. Ustąpienie bólu może świadczyć o wystąpieniu perforacji.
- Szumy uszne. Uporczywe dzwonienie, gwizdanie, szelesty czy syki – słyszane pomimo braku zewnętrznego bodźca.
- W trakcie perforacji może wystąpić również gorączka i swędzenie w uchu.
Pęknięcie błony bębenkowej nie musi być czymś złym. Np. leczenie zapalenia ucha środkowego przebiega łatwiej gdy błona jest otwarta. Błona ma zdolność regeneracji i gojenia się samoistnego, jednak perforacji nie wolno lekceważyć – powinna być monitorowana przez laryngologa, bo może być przyczyną groźnych dla narządu słuchu powikłań.
Powikłania przy perforacji błony bębenkowej
Błona bębenkowa jest naturalną barierą dla drobnoustrojów chorobotwórczych. W przypadku perforacji mają one ułatwiony dostęp do ucha środkowego. Mogą wywoływać infekcje, a także utrudniać leczenie już istniejących zakażeń. Nieleczona perforacja może prowadzić do rozwinięcia się perlaka, a także do naruszenia kosteczek słuchowych.
Diagnozowanie perforacji błony bębenkowej
W przypadku perforacji błony bębenkowej konieczna jest wizyta w gabinecie laryngologicznym. Podstawowe elementy diagnostyki to wywiad lekarski i badania. Otoskop, używany w połączeniu z mikroskopem i videotoskopem pozwala dokładnie ocenić stan błony bębenkowej i ucha środkowego. Badania audiometryczne – audiometria impedancyjna i audiometria tonalna – są również stosowane do oceny ucha środkowego, a także do monitorowania postępów leczenia. Na podstawie tych badań, lekarz określi rozmiar perforacji, głębokość niedosłuchu i zaordynuje odpowiednie leczenie.
Leczenie perforacji błony bębenkowej
Leczenie perforacji błony bębenkowej może być zachowawcze lub operacyjne. Metoda zależy od rozległości ubytków i ich umiejscowienia, a decyzję podejmuje lekarz. Ważne, by w tym czasie unikać zamoczenia ucha – dostanie się wody do ucha środkowego, może spowodować zakażenie i dalsze komplikacje. Leczenie chirurgiczne zalecane jest w przypadku perforacji trwałej, niepoddającej się leczeniu zachowawczemu.
Bibliografia:
- https://poradniklaryngologii.pl/uszkodzenie-blony-bebenkowej/
- Ryszard Aleksandrowicz, Bogdan Ciszek: „Anatomia kliniczna głowy i szyi”. Wyd. I. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
