Pacjenci z nowotworem poddawani są trudnemu leczeniu i bardzo często doświadczają skutków ubocznych tej terapii. Są one trudne do przewidzenia. Może wystąpić niedokrwistość, a chorzy najczęściej skarżą się na nudności i wymioty, suchość i ból jamy ustnej, zaburzenia w odczuwaniu smaku i zapachu, biegunki lub zaparcia, wypadanie włosów, zmiany skórne oraz zmęczenie fizyczne i psychiczne.
Intensywne leczenie przeciwnowotworowe może mieć także negatywny wpływ na funkcjonowanie słuchu — tzw. ototoksyczność.
Co to jest ototoksyczność?
Ototoksyczność polega na przejściowym lub trwałym uszkodzenie elementów nerwowych ucha wewnętrznego będącym skutkiem ubocznym działania niektórych grup leków. Pomimo możliwego ryzyka uszkodzenia słuchu, korzyści płynące ze skuteczności tych leków, sprawiają, że są powszechnie stosowane w przypadku leczenia nowotworów. Objawy ototoksycznego działania leków:
- Zawroty głowy,
- Zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej,
- Odbiorczy ubytek słuchu,
- Szumy uszne.
Poszukując sposobów zmniejszenia zagrożeń związanych z ototoksycznością stosowanych leków, naukowcy stwierdzili, że:
- Łączne działanie dwóch lub większej ilości leków ototoksycznych nasila ich toksyczny wpływ na narząd słuchu.
- Wiek chorych nie ma wpływu na ototoksyczność leków (z wyjątkiem zwiększonej wrażliwości wcześniaków na antybiotyki z grupy aminoglikozydów i dzieci na cisplatynę).
- Leki ototoksyczne u pacjentów z grupy ryzyka (narażonych na przedłużoną ekspozycję, odwodnionych, z gorączką, posiadających już istniejący ubytek słuchu, z niewydolnością nerek) powinny być stosowane z wielką ostrożnością.
Na etapie zaawansowanych badań są prace nad wykorzystaniem cytoprotekcyjnych działań niektórych substancji w stosunku do leków ototoksycznych.
Wpływ leczenia przeciwnowotworowego na narząd słuchu
Metody leczenia raka — chemioterapia, radioterapia, leczenie operacyjne — mogą mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie drogi słuchowej. Także leki wspomagające terapię, np.antybiotyki z grupy aminoglikozydów i diuretyki, mogą uszkadzać ucho środkowe. Słuchowe powikłania w leczeniu nowotworów mogą się pojawić już w trakcie terapii i tuż po jej zakończeniu (powikłania wczesne albo ototoksyczność ostra) lub wiele lat później (powikłania późne, ototoksyczność późna).
Czynniki ryzyka uszkodzenia słuchu w leczeniu przeciwnowotworowym:
- Leki cytostatyczne. Powodują one przejściowe (przy niewielkim ubytku) lub trwałe (przy głębokim ubytku) uszkodzenie słuchu. Lekiem cytostatycznym o najszerzej udokumentowanej ototoksyczności jest cisplatyna — może uszkadzać komórki rzęsate w ślimaku co skutkuje trwałym przesunięciem progu słyszalności. Ryzyko wzrasta u młodszych pacjentów, a także przy niewydolności nerek, szybkich wlewach leku i przy jednoczesnym stosowaniu innych toksycznych preparatów.
- Radioterapia okolicy głowy i szyi. Prawdopodobieństwo odbiorczego uszkodzenia słuchu rośnie wraz z wielkością dawki zastosowanego promieniowania. Może także być przyczyną niedosłuchu przewodzeniowego powodując skłonność do zapalenia ucha i do nadmiernego gromadzenia się woskowiny w kanale słuchowym.
- Guzy zlokalizowane w obrębie narządu słuchu i uszkadzające go, również guzy mózgu uciskające struktury ucha.
- Antybiotyki aminoglikozydowe, np. gentamycyna, stosowane w terapii wspomagającej leczenie raka, powodują degenerację komórek zmysłowych ślimaka lub przedsionka, co jest przyczyną uszkodzenia odpowiednio — słuchu lub zmysłu równowagi.
- Diuretyki pętlowe (leki moczopędne, np. furosemid) zazwyczaj powodują niedosłuch przejściowy, o ile nie są stosowane jednocześnie z aminoglikozydami i/lub z platynami.
Badanie słuchu w trakcie leczenia przeciwnowotworowego
Słuch pacjenta narażonego na działanie leków ototoksycznych powinien podlegać regularnej kontroli laryngologicznej i audiologicznej. Konieczne badania to:
- Audiometria oceniająca próg słyszenia. Jest to badanie subiektywne, wymagające współpracy pacjenta — przeznaczone zatem dla starszych dzieci i dorosłych.
- Badanie słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu. Jest odpowiednie także dla małych dzieci — nie wymaga współpracy pacjenta.
- Otoemisja akustyczna. To badanie także można stosować we wszystkich grupach wiekowych.
Wyniki badań pomogą w doborze terapii i odpowiedniej dawki leków, co może znacznie obniżyć ich ototoksyczność.
Minimalizowanie objawów ototoksyczności w leczeniu raka
Pacjent, swoim postępowaniem, może przyczynić się do minimalizacji skutków ototoksycznego działania leków na narząd słuchu i równowagi. W trakcie terapii bardzo ważne jest:
- Odpowiednie nawadnianie organizmu — picie co najmniej 2 – 3 litrów wody,
- Unikanie nagłych zrywów ruchowych w przypadku zawrotów głowy, nudności i wymiotów,
- Spokojne przyzwyczajanie ciała do zmiany pozycji, powolne chodzenie — z asystą w razie potrzeby,
- Unikanie innych leków toksycznych dla słuchu — jeżeli istnieje taka możliwość,
- Unikanie hałasu i stresu,
- Zdrowy tryb życia i właściwa dieta,
- Odpowiednie i szybkie leczenie infekcji ucha,
- Dbanie o prawidłową higienę uszu,
- Unikanie korzystania ze słuchawek, zwłaszcza słuchawek dousznych.
Leczenie
W przypadku trwałego ubytku słuchu właściwie jedynym dostępnym sposobem leczenia jest protetyka słuchu.
- Aparat słuchowy. Jeżeli lekarz stwierdzi konieczność zastosowania aparatu słuchowego, warto udać się do gabinetu protetyka słuchu. Specjalista wykona niezbędne badania, pomoże dobrać skutecznie działające urządzenie i dostosuje jego ustawienia do indywidualnych potrzeb pacjenta.
- Implant ślimakowy. Wszczepiany jest bezpośrednio do ucha środkowego, omija uszkodzone obszary, przesyłając sygnały bezpośrednio do zakończeń nerwu słuchowego.
Bibliografia:
- „Ototoksyczność – niebezpieczeństwo farmakoterapii”. 10192-13523-1-PB.pdf.
- Wpływ leczenia przeciwnowotworowego na narząd słuchu | Onkologia-Dziecięca.pl (onkologia-dziecieca.pl)
