Kłopoty ze snem są coraz bardziej powszechne. Trudności z zasypianiem, częste wybudzenia, poranne niewyspanie i ból głowy dotyczą nawet 30–50% dorosłych. Około 10–20% ludzi doświadcza przewlekłych problemów ze snem, które znacznie obniżają jakość codziennego funkcjonowania. Choć często przyczyny trudności ze snem przypisuje się stresowi lub zaburzeniom psychicznym – również schorzenia laryngologiczne, takie jak bezdech senny, zapalenie zatok czy skrzywienie przegrody nosowej, mogą oddziaływać negatywnie na nasz sen.
Fazy snu i ich wpływ na organizm
Sen dzieli się na dwie główne fazy: NREM (non-rapid eye movement) i REM (rapid eye movement). NREM stanowi 75–80% całego snu i składa się z trzech stadiów:
- Lekki sen. Spowalnia się tętno i oddech, mięśnie rozluźniają się, a aktywność mózgu staje się nieregularna. Jest to etap przejściowy między czuwaniem a snem.
- Sen właściwy. Aktywność mózgu zwalnia, pojawiają się tzw. wrzeciona snu (krótkie wybuchy intensywnej aktywności mózgowej). Dochodzi do dalszego obniżenia temperatury ciała i spowolnienia funkcji życiowych.
- Sen głęboki, wolnofalowy. To etap najgłębszego snu, w którym następuje spowolnienie aktywności mózgu do najniższego poziomu w ciągu całego snu.
Faza REM to 20–25% całego snu. Charakteryzuje się dużą aktywnością mózgu (zbliżoną do czuwania), szybkimi ruchami gałek ocznych i niemal całkowitym paraliżem mięśni szkieletowych. W tym czasie pojawiają się też marzenia senne.
Po upływie ok. 85-100 minut od zaśnięcia faza NREM przechodzi w fazę REM i taki cykl powtarza się 3 do 5 razy w ciągu nocy.
Procesy fizjologiczne i psychiczne zachodzące w organizmie podczas snu
- Regeneracja i wzrost. Podczas głębokiego snu w fazie NREM następuje naprawa uszkodzonych tkanek i komórek. Wydzielanie hormonu wzrostu wspomaga odbudowę mięśni, kości i narządów. Zmniejsza się aktywność układu współczulnego (odpowiedzialnego za reakcje stresowe), co pozwala organizmowi się zrelaksować.
- Aktywuje się układ glimfatyczny, który usuwa toksyny i zbędne produkty przemiany materii, zwiększa się przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, co sprzyja detoksykacji mózgu.
- Wzmocnienie układu odpornościowego. W trakcie snu dochodzi do zwiększonej produkcji cytokin i limfocytów, które pomagają organizmowi zwalczać infekcje.
- Obniża się temperatura ciała, ciśnienie krwi i częstość oddechów, co pozwala organizmowi zaoszczędzić energię i zoptymalizować procesy regeneracyjne. Zmniejszona aktywność motoryczna pozwala na odpoczynek mięśni i stawów.
- Sen wpływa na poziomy hormonów odpowiedzialnych za regulację apetytu: leptyny – hormonu sytości, którego poziom spada przy niedoborze snu i greliny – hormonu głodu, którego poziom rośnie przy braku snu.
- Podczas fazy REM informacje zdobyte w ciągu dnia są utrwalane i przenoszone do pamięci długotrwałej. Mózg porządkuje dane i eliminuje te, które są niepotrzebne.
- Mózg podczas snu analizuje emocjonalne doświadczenia, co pozwala lepiej radzić sobie ze stresem i traumami. Faza REM wspomaga adaptację emocjonalną i redukcję napięcia psychicznego.
- W czasie snu mózg aktywuje sieci neuronalne związane z twórczym myśleniem i łączeniem odległych pojęć, co może prowadzić do nowych pomysłów i rozwiązań.
Organizm dostosowuje się do cyklu dzień-noc dzięki rytmom okołodobowym. Są one regulowane przez światło i ciemność, które wpływają na produkcję melatoniny. Nasz zegar biologiczny (jądra nadskrzyżowaniowe w mózgu) koordynuje rytm snu i czuwania.
Najczęstsze zaburzenia snu
- Bezsenność (insomnia). W formie przewlekłej (trwającej co najmniej 3 miesiące) dotyczy 10–15% dorosłych. Około 25–30% dorosłych doświadcza bezsenności okresowej lub krótkotrwałej (np. w wyniku stresu lub zmian trybu życia). U osób starszych bezsenność występuje jeszcze częściej, dotykając nawet 30–50% seniorów.
- Obturacyjny bezdech senny (OSA). Dotyczy 2–9% dorosłych, ale w grupie osób z nadwagą i otyłością częstość może wzrosnąć nawet do 25–30%. Występuje także u dzieci (1–5%), zwłaszcza w związku z przerostem migdałków podniebiennych.
- Zespół niespokojnych nóg (RLS). Dotyczy 5–10% populacji, z większą częstością u kobiet i osób starszych. U około 2–3% osób objawy są na tyle nasilone, że poważnie zakłócają sen.
- Parasomnie (np. lunatykowanie, koszmary nocne). U dzieci są stosunkowo powszechne – np. lunatykowanie dotyczy około 17% dzieci, a koszmary pojawiają się u 10–50% przedszkolaków. U dorosłych parasomnie są rzadsze, występują u około 1–4% populacji.
- Zaburzenia rytmu okołodobowego (np. opóźniona faza snu). Częstość wynosi około 7–16% u nastolatków, co może być związane z naturalnym przesunięciem rytmu biologicznego w tym wieku. Dotyczą też nawet 3–5% dorosłych.
- Szumy uszne. Szacuje się, że około 50–70% osób cierpiących na tą dolegliwość doświadcza problemów ze snem. Wśród chorych z przewlekłymi i głośnymi szumami (wysoka intensywność objawów) odsetek ten może być jeszcze wyższy, sięgając nawet 80%.
Problemy ze snem częściej występują u osób stresujących się, żyjących w szybkim tempie, a także zmagających się z chorobami przewlekłymi (cukrzyca, choroby serca, depresja). Styl życia również wpływa na jakość snu:
- Nieregularne godziny snu, brak rytuałów przed snem lub używanie urządzeń elektronicznych przed zaśnięciem.
- Kofeina, alkohol i nikotyna – stymulujące działanie tych substancji zakłóca zasypianie i głębokość snu.
- Praca zmianowa – zaburza naturalny rytm dobowy, prowadząc do bezsenności i senności w ciągu dnia.
Laryngologiczne przyczyny zaburzeń snu
Laryngologiczne przyczyny zaburzeń snu są związane z problemami w obrębie górnych dróg oddechowych, w tym nosa, gardła, krtani i tchawicy. Problemy te mogą prowadzić do trudności w oddychaniu, chrapania, częstych przebudzeń w nocy oraz obniżenia jakości snu.
- Obturacyjny bezdech senny (OSA)
Jest to najczęstsza laryngologiczna przyczyna zaburzeń snu, która polega na okresowych przerwach w oddychaniu podczas snu z powodu niedrożności górnych dróg oddechowych. W wyniku rozluźnienia mięśni gardła i języka dochodzi do ich zwężenia lub całkowitego zamknięcia, co blokuje przepływ powietrza.
Czynniki ryzyka: wady anatomiczne, otyłość, powiększone migdałki, rozluźnienie mięśni, alkohol i leki uspokajające.
Objawy: chrapanie, częste wybudzenia, uczucie zmęczenia, nadmierna senność w ciągu dnia, zaburzenia koncentracji.
- Zaburzenia anatomiczne przegrody nosowej i zatok
Skrzywienie przegrody nosowej, polipy nosa, przewlekłe zapalenie zatok mogą prowadzić do utrudnienia oddychania przez nos, co zmusza do oddychania ustami podczas snu. Może to prowadzić do chrapania oraz problemów z jakością snu, a także sprzyjać rozwojowi bezdechu sennego.
Objawy: zatkany nos, chrapanie, problemy z oddychaniem w nocy, infekcje zatok.
- Przerost migdałków
U dzieci oraz niektórych dorosłych przerost migdałków podniebiennych, migdałka gardłowego (adenoidu) lub migdałków językowych może prowadzić do blokady górnych dróg oddechowych, powodując obturacyjny bezdech senny. Przerosty te są szczególnie powszechne w przypadku infekcji wirusowych i alergii.
Objawy: chrapanie, trudności w oddychaniu przez nos, zaburzenia snu, uczucie zmęczenia, nadmierna senność.
- Zaburzenia anatomiczne krtani
Wady strukturalne krtani, takie jak zwężenie, obrzęk lub guzki strun głosowych, mogą powodować problemy z oddychaniem, szczególnie podczas snu. W niektórych przypadkach może to prowadzić do bezdechu sennego lub nadmiernego chrapania.
Objawy: problemy z oddychaniem, chrapanie, uczucie duszności, szczególnie w czasie snu.
- Zaburzenia pracy języka i mięśni gardła
Niedostateczna aktywność mięśni języka i gardła, szczególnie u osób z otyłością, może powodować ich zapadanie się do tyłu podczas snu, co prowadzi do obturacji dróg oddechowych. Może to być także związane z osłabieniem mięśni w wyniku starzenia się lub zaburzeń neurologicznych.
Objawy: chrapanie, trudności w oddychaniu, bezdech senny, szczególnie podczas snu na plecach.
- Chroniczne zapalenie zatok
Prowadzi do obrzęku tkanek nosowych, co może utrudniać oddychanie przez nos. W wyniku tego osoby z przewlekłym zapaleniem zatok często oddychają przez usta.
Objawy zatkany nos, ból głowy, kaszel, chrapanie, problemy ze snem.
- Alergie i infekcje górnych dróg oddechowych
Alergie (np. na pyłki, kurz) oraz infekcje wirusowe i bakteryjne górnych dróg oddechowych powodują obrzęk tkanek nosa, gardła i krtani, co prowadzi do trudności w oddychaniu przez nos. W konsekwencji osoby z alergiami lub infekcjami mogą oddychać przez usta, co sprzyja chrapaniu i problemom ze snem.
Objawy: zatkany nos, kichanie, kaszel, ból gardła, chrapanie, trudności w zasypianiu.
- Zaburzenia w obrębie gardła (np. stan zapalny, torbiele)
Infekcje, obecność torbieli lub guzów w obrębie gardła mogą prowadzić do zwężenia dróg oddechowych i problemów z oddychaniem, szczególnie w czasie snu.
Objawy: ból gardła, trudności w oddychaniu, chrapanie, duszność.
- Szumy uszne
Dla wielu osób cierpiących na to schorzenie dźwięki, które słyszą (np. szumy, piski, dzwonienie), utrudniają zaśnięcie, przerywają sen lub prowadzą do jego złej jakości. Problemy te mogą występować z różną intensywnością i częstotliwością w zależności od nasilenia szumów i sposobu, w jaki dana osoba na nie reaguje.
Szumy są często bardziej dokuczliwe w cichym otoczeniu, typowym dla nocy. Dźwięki te przyciągają uwagę, co utrudnia wyciszenie się i zasypianie.
Leczenie laryngologicznych przyczyn zaburzeń snu
Leczenie laryngologicznych przyczyn zaburzeń snu opiera się na poprawie drożności dróg oddechowych oraz eliminacji anatomicznych lub funkcjonalnych przeszkód, które zakłócają sen. W zależności od diagnozy stosuje się metody zachowawcze, takie jak leki przeciwzapalne, steroidy donosowe, czy aparaty CPAP wspomagające oddychanie oraz zabiegi chirurgiczne, w tym septoplastykę (korekta skrzywionej przegrody nosowej), usunięcie migdałków lub polipektomię (usunięcie polipów nosowych). W zaawansowanych przypadkach, jak obturacyjny bezdech senny, stosuje się zabiegi redukujące wiotkość tkanek gardła, np. uvulopalatofaryngoplastykę (UPPP), lub nowoczesne metody, takie jak implanty podniebienne i stymulatory nerwu podjęzykowego. Indywidualne podejście do pacjenta oraz współpraca laryngologa z innymi specjalistami pozwala na skuteczną terapię i poprawę jakości życia.
Bibliografia:
- https://www.mp.pl/pacjent/objawy/341210,chrapanie-przyczyny-i-leczenie
- https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/74636,obturacyjny-bezdech-senny
- http://212.87.236.17:8080/Content/6261/4_Gajda_Wanot_Biskupek-Wanot_Problemy.pdf
- https://www.researchgate.net/profile/Krystyna-Pawlas/publication/272180766_Czynniki_srodowiskowe_wplywajace_na_sen_oraz_zachowywanie_higieny_snu/links/5a554db20f7e9bf2a5350d8d/Czynniki-srodowiskowe-wplywajace-na-sen-oraz-zachowywanie-higieny-snu.pdf
