Ucho ludzkie odpowiada za dwa bardzo ważne zmysły — słuchu i równowagi. Jest narządem niezwykle delikatnym i skomplikowanym, a jego funkcjonowanie ma ogromny wpływ na rozwój człowieka już od wczesnego dzieciństwa. Prawidłowo działający słuch zapewnia możliwość poznawania świata, kontaktu z otoczeniem, uczenia się i zdobywania doświadczeń, które umożliwiają znalezienie swojego miejsca w społeczeństwie.
Jednak, jak każdy organ, uszy narażone są na różnorodne schorzenia. Mogą one być niebezpieczne dla naszego słuchu i powodować przykre dolegliwości — w tym także ból.
Rodzaje bólów ucha
Ból ucha można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
- Otalgia pierwotna. Jest to ból, którego przyczyną jest choroba zlokalizowana we wnętrzu ucha.
- Otalgia wtórna (ból rzutowany). Wspólne unerwienie ucha z innymi narządami głowy i szyi powoduje, że odczuwamy ból podczas chorób występujących poza jego obszarem.
Bólowi ucha mogą towarzyszyć: podwyższona temperatura, problemy ze snem, zaburzenia równowagi oraz niedosłuch.
Przyczyny otalgii pierwotnej
Pierwotny ból ucha może mieć wiele przyczyn. Głównie spowodowany jest infekcjami i urazami:
- Zapalenie ucha zewnętrznego (tzw. ucho pływaka),
- Ostra niedrożność trąbki Eustachiusza,
- Barotrauma (uraz ciśnieniowy). Może do niej dojść w trakcie nurkowania, jazdy szybkobieżną windą czy lotu samolotem,
- Przewlekłe lub ostre zapalenie ucha środkowego,
- Zapalenie wyrostka sutkowatego. Schorzenie to często pojawia się w następstwie zapalenia ucha środkowego,
- Nowotwory ucha. Głównie jest to przyzwojak, czasami też nowotwór wyrostka sutkowatego.
- Uraz miejscowy. Może powstać na skutek niewłaściwego czyszczenia zewnętrznego kanału słuchowego. Zwłaszcza zbyt głęboka penetracja patyczkiem higienicznym może doprowadzić nawet do perforacji błony bębenkowej,
- Ciało obce w uchu. Szczególnie małe dzieci mają tendencję do wkładania niebezpiecznych przedmiotów do uszu. Nie wolno podejmować prób wyjęcia ich samodzielnie. Należy skontaktować się z lekarzem.
Przyczyny otalgii wtórnej
Ból ucha nie musi być spowodowany chorobami rozwijającymi się w jego obrębie. Przyczyną może też być schorzenie innych narządów głowy i szyi. Ze względu na wspólne unerwienie zdarza się, że ból promieniuje na ucho w trakcie chorób takich jak:
- Choroby zębów (próchnica, zapalenie miazgi zęba, ropnie okołowierzchołkowe),
- Refluks żołądkowo — przełykowy,
- Zespół bolesnego stawu skroniowo — żuchwowego (zespoł Costena),
- Infekcje gardła (zapalenie migdałków, ropień okołomigdałkowy),
- Neuralgia nerwu trójdzielnego (tzw. rwa twarzowa),
- Zapalenie zatok przynosowych,
- Stany zapalne i zwyrodnieniowe w szyjnym odcinku kręgosłupa,
Ból ucha może występować również przy zawale serca, chorobach ślinianek, zapaleniu węzłów chłonnych szyi, nowotworach kręgosłupa, nowotworach jamy ustnej i gardła, tętniaku aorty piersiowej czy zapaleniu tarczycy. Może być objawem wielu groźnych chorób, dlatego nie należy go ignorować, najlepiej skonsultować się z lekarzem.
Ból ucha. Kiedy do lekarza?
Wizyta u lekarza jest konieczna zwłaszcza gdy oprócz bólu ucha pojawią się także inne objawy, np. intensywny ból i zawroty głowy, obrzęk wokół ucha, opadanie mięśni twarzy, krew lub ropa wypływająca z ucha, silny ból ucha, który nagle ustanie (może być skutkiem pęknięcia błony bębenkowej) czy utrzymująca się wysoka gorączka.
Domowe sposoby na ból ucha
W razie pojawienia się bólu ucha najlepiej skontaktować się z lekarzem. Zdarza się, że jest to objaw poważnego schorzenia, czasami niebezpiecznego dla życia. Na szczęście, w wielu przypadkach jest tylko skutkiem niegroźnych dolegliwości i niezależnie od wizyty w gabinecie lekarskim, można skorzystać z domowych sposobów złagodzenia bólu. Stosując te metody, należy zachować ostrożność, aby nie doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia. Nie należy wprowadzać żadnych przedmiotów do kanału słuchowego. Ząbki czosnku, kawałki imbiru czy łodyżki ziół mogą dodatkowo podrażnić delikatne wnętrze ucha, doprowadzić do infekcji i wytworzenia czopu woskowinowego.
Zapewne każda rodzina ma swoje sposoby na ból ucha. Oto kilka z nich:
- Kompres na ucho. Jedni zalecają ciepły kompres, inni zimny, a jeszcze inni stosowanie ciepłego i zimnego kompresu naprzemiennie. Ważne, aby okład nie był ani zbyt gorący, ani zbyt zimny — skrajne temperatury mogą spowodować oparzenie/odmrożenie małżowiny usznej.
- Masaż okolic ucha. Delikatny masaż, przy użyciu olejku lawendowego lub kamforowego, łagodzi ból i uspokaja.
- Leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, zawierające np. ibuprofen czy paracetamol.
- Krople do uszu dostępne bez recepty. Krople mogą złagodzić ból, ale ich dobór warto skonsultować z farmaceutą. Nie wolno stosować żadnych kropli w przypadku perforacji błony bębenkowej.
- Spożywanie czosnku i cebuli. Mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe i są pomocne w zwalczaniu infekcji.
- Płukanie gardła naparem z szałwii lub rumianku może pośrednio złagodzić ból ucha.
- W przypadku bólu związanego ze zmianami ciśnienia pomaga ssanie cukierków i żucie gumy. Także ziewanie i przełykanie wyrównuje ciśnienie.
Oczywiście domowe sposoby stosujemy na własne ryzyko i lepiej tego nie robić bez konsultacji lekarskiej. Na pewno nie zaszkodzi delikatny masaż czy ciepły okład, ale wpuszczanie czegokolwiek do kanału słuchowego — bez zdiagnozowania przyczyny bólu — może przynieść więcej szkody niż pożytku.
Bibliografia:
- K. Niemczyk: „Wykłady z otolaryngologii”. Medipage, Warszawa 2012.
- Medycyna po Dyplomie – Zapalenie ucha środkowego
