Według Arystotelesa każdy człowiek dysponuje pięcioma zmysłami – wzrokiem, słuchem, smakiem, węchem i dotykiem.
Ostatnimi czasy jednak, na podstawie badań, naukowcy twierdzą, że zmysłów jest więcej. Dochodzą jeszcze, między innymi, zmysł temperatury, zmysł równowagi czy zmysł percepcji czasu.
Za zmysł słuchu i równowagi odpowiada ucho, organ odbierający fale dźwiękowe, przekształcający je w drgania mechaniczne, a następnie w impulsy nerwowe. Dba też o orientację przestrzenną człowieka, utrzymanie pionowej pozycji i pomaga koordynować ruchy całego ciała.
W celu zrozumienia sposobu funkcjonowania zmysłu słuchu i zmysłu równowagi, warto poznać budowę ucha.
Budowa ucha
Ucho ludzkie jest narządem niezmiernie skomplikowanym. Widoczna jest tylko jego niewielka część (małżowina uszna), cała reszta ukryta jest wewnątrz czaszki. Dzieli się na trzy części:
- ucho zewnętrzne
- ucho środkowe
- ucho wewnętrzne
Ucho zewnętrzne
- małżowina uszna. Jest to fałd skórny umocowany na elastycznym stelażu z tkanki chrząstnej. Odpowiednio wyprofilowany kształt umożliwia wychwytywanie fal dźwiękowych, wzmacnia je i przekazuje do kanału słuchowego. Do czaszki małżowina przytwierdzona jest trzema wiązadłami usznymi. W jej obrębie znajdują się szczątkowe mięśnie, które niegdyś odpowiadały za poruszanie małżowiną – obecnie w zaniku.
- zewnętrzny przewód słuchowy doprowadza fale dźwiękowe do błony bębenkowej. Ma średnicę około 7 milimetrów i długość do 3,5 centymetra. Zbudowany jest z tkanki chrząstnej i kostnej, w stosunku 1:2 Wyścielony jest skórą zawierającą gruczoły produkujące woskowinę. Woskowina nawilża i oczyszcza przewód słuchowy oraz zapobiega dostawaniu się zewnętrznych zanieczyszczeń i drobnoustrojów chorobotwórczych.
Ucho środkowe
Ucho środkowe wypełnione jest powietrzem. Mechanicznie wzmacnia fale dźwiękowe i przekazuje je do ucha wewnętrznego doprowadzając drgania do okienka owalnego które jest ostatnim elementem ucha środkowego.
Zawiera następujące części składowe:
- Błona bębenkowa. Oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego, uruchamia kosteczki słuchowe poprzez zamianę fal dźwiękowych na drgania mechaniczne.
- Jama bębenkowa. Przestrzeń wypełniona powietrzem. Znajdują się w niej trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Zawiera także ścięgno mięśnia napinacza błony bębenkowej, ścięgno mięśnia strzemiączkowego, tętnice i żyły bębenkowe oraz splot bębenkowy, nerw skalisty mniejszy i strunę bębenkową.
- Młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Najmniejsze kości organizmu ludzkiego, biorą udział w przekazywaniu bodźców dźwiękowych ze świata zewnętrznego do układu nerwowego. Drgania błony bębenkowej doprowadzają do ucha wewnętrznego przez okienko owalne.
- Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza). Kostno – chrząstkowy kanał łączący ucho środkowe z gardłem. Służy do wyrównywania ciśnienia powietrza w uchu.
Ucho wewnętrzne
To najbardziej skomplikowana część ludzkiego ucha. Dlatego nazywane jest także błędnikiem lub labiryntem. Składa się z elementów odpowiedzialnych za słuch i z elementów odpowiedzialnych za równowagę.
Elementy ucha wewnętrznego odpowiedzialne za słuch
- Okienko owalne (okienko przedsionka). Błona stykająca się ze strzemiączkiem, ułatwia przenoszenie drgań z ucha środkowego do ślimaka.
- Okienko okrągłe. Błona nie stykająca się z kosteczkami, przenosi nie wzmocnione drgania do wnętrza ślimaka.
- Ślimak zwężający się kanał kostny, przypomina muszlę ślimaka i wypełniony jest płynem. Dwie błony dzielą go na trzy komory zwane schodami (schody przedsionka, schody ślimaka i schody bębenka). W środku schodów ślimaka umieszczony jest narząd Cortiego. W tym narządzie znajdują się rzęski, a pobudzające je bodźce są przemieniane w impulsy nerwowe i przekazywane do ośrodków słuchowych w korze mózgowej płatów skroniowych.
Elementy ucha wewnętrznego odpowiedzialne za równowagę
- Kanały półkoliste. Trzy kostne kanały wypełnione perylimfą, w której zawieszone są błoniaste przewody półkoliste. Przewody błoniaste wypełnione są śródchłonką i zakończone bańkami wyposażonymi w rzęski. Ruch śródchłonki (powodowany obrotami głowy) podrażnia rzęski, powodując, że impulsy nerwowe przekazywane do mózgu. Pozwala to zachować równowagę ciała.
- Woreczek. Zawiera kamyczki błędnikowe zwane otolitami. W trakcie przemieszczanie się człowieka, otolity także się poruszają, drażniąc komórki rzęskowe umieszczone na wewnętrznej powierzchni woreczka. Wytwarzają się, impulsy, które są wysyłane do mózgu i pozwalają kontrolować ruch człowieka.
- Łagiewka. Znajduje się między ślimakiem a kanałami półkolistymi. Spełnia funkcję podobną do funkcji woreczka.
Jak działa zmysł słuchu?
Dźwięk który dochodzi do naszego ucha to drganie cząsteczek powietrza o różnej amplitudzie wahań. Małżowina uszna wyłapuje fale dźwiękowe (drgania) następnie wzmacnia dźwięki o częstotliwości 4-7 kHz o ok. 5-7 dB oraz zewnętrznym przewodem słuchowym wysyła w kierunku błony bębenkowej. Błona bębenkowa przekształca dźwięk w drgania mechaniczne i przy pomocy systemu kostek (kolejno: młoteczek, kowadełko, strzemiączko) poprzez błonę okienka owalnego, przekazuje te drgania do ślimaka, w którym znajduje się narząd Cortiego. Narząd Cortiego zamienia drgania na impulsy nerwowe, które docierają do ośrodków słuchowych w mózgu. Tam są analizowane pod względem ważności. Mózg ignoruje dźwięki mniej ważne i nie dopuszcza ich do naszej świadomości. Także podczas snu, słyszenie dźwięków jest ograniczane.
Jak działa zmysł równowagi?
Dzięki zmysłowi równowagi możemy zachowywać prawidłową postawę, wykonywać skoordynowane ruchy i stabilizować wzrok podczas kręcenia głową. Za właściwe funkcjonowanie zmysłu równowagi odpowiadają elementy błędnika: przewody półkoliste, woreczek i łagiewka. Zasady ich działania zostały opisane w punkcie dotyczącym ucha wewnętrznego.
Jak dbać o uszy?
W razie pojawienia się jakichkolwiek problemów ze słuchem – nie zwlekaj, skontaktuj się z lekarzem.
- unikaj długotrwałego przebywania w hałasie lub stosuj ochraniacze na uszy.
- zadbaj o prawidłową higienę, zwłaszcza nie wkładaj do przewodu słuchowego patyczków kosmetycznych i innych przedmiotów.
- pamiętaj o regularnych wizytach kontrolnych u laryngologa i o profilaktycznych badaniach słuchu. Wczesne zdiagnozowanie potencjalnej choroby ułatwi leczenie i zapobiegnie powikłaniom.
Bibliografia
„Podstawy fizjologii i patologii słuchu”. https://sound.eti.pg.gda.pl/student/pp/roz2.pdf
Władysław Zygmunt Traczyk „Fizjologia człowieka w zarysie”. Wydawca: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
