Badanie VNG, czyli wideonystagmografia (ang. VideoNystagmoGraphy) to nowoczesna metoda pozwalająca ocenić funkcjonowanie narządu równowagi — układu przedsionkowego znajdującego się w uchu wewnętrznym. Jest bezpieczna i nieinwazyjna, dzięki niej można precyzyjnie określić, czy problemy wynikają z uszkodzenia błędnika, nerwu przedsionkowego, czy też z zaburzeń neurologicznych. Badanie jest bezbolesne, ale może powodować przejściowy dyskomfort związany z zawrotami głowy i nudnościami, które są normalnymi reakcjami podczas stymulacji układu przedsionkowego.
Rola i znaczenie błędnika
Błędnik w uchu wewnętrznym pełni kluczową rolę w zmysłach równowagi i słuchu. Błędnik przedsionkowy (kanały półkoliste i przedsionek) informuje mózg o zmianach pozycji głowy i ciała, co pomaga w koordynacji ruchów i utrzymaniu stabilności. Z kolei ślimak przetwarza fale dźwiękowe w impulsy nerwowe, które następnie są przekazywane do mózgu, co pozwala nam słyszeć. Uszkodzenie tych struktur może prowadzić do zawrotów głowy, zaburzeń równowagi i problemów ze słuchem.
Wskazania do przeprowadzenia badania VNG
- Zawroty głowy. Badanie umożliwia rozróżnienie zawrotów głowy przedsionkowych (pochodzących z ucha) od zawrotów o podłożu neurologicznym.
- Zaburzenia równowagi. Badanie pozwala ocenić, czy problemy pacjenta z równowagą wynikają z uszkodzenia układu przedsionkowego, a także jak te problemy wpływają na jego codzienne funkcjonowanie.
- Oczopląs. Diagnoza niekontrolowanych ruchów gałek ocznych, które mogą być objawem zaburzeń przedsionkowych lub neurologicznych. Pozwala ocenić rodzaj i kierunek oczopląsu, co pomaga w zidentyfikowaniu źródła problemu.
- Choroba ucha wewnętrznego. VNG pomaga w identyfikacji schorzeń takich jak choroba Meniere’a, łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy (BPPV), zapalenie błędnika czy zapalenie nerwu przedsionkowego.
- Sprawdzenie funkcji układu przedsionkowego po urazach. W przypadku urazów głowy VNG jest używane do monitorowania stopnia uszkodzenia błędnika i oceny procesów regeneracyjnych.
- Ocena skuteczności leczenia. VNG jest stosowane do monitorowania efektów leczenia u pacjentów z zaburzeniami równowagi lub zawrotami głowy, pomagając ocenić skuteczność terapii.
- Szumy uszne (tinnitus). Szczególnie jeśli szumy uszne są związane z zawrotami głowy lub niestabilnością, co może sugerować zaburzenia układu przedsionkowego.
- Problemy ze słuchem. Gdy pacjent doświadcza nagłej lub stopniowej utraty słuchu, której towarzyszą zawroty głowy, VNG może pomóc w ocenie funkcji błędnika i ewentualnych przyczyn problemów.
Badanie VNG wykonuje się głównie w celu zdiagnozowania przyczyn zawrotów głowy i zaburzeń równowagi, zwłaszcza gdy podejrzewa się problem z błędnikiem lub układem nerwowym. Umożliwia ono dokładną ocenę funkcji układu przedsionkowego, co jest kluczowe dla wyboru odpowiedniego sposobu leczenia.
Przygotowanie do badania VNG
Właściwe przygotowanie pozwala na uzyskanie dokładnych wyników i komfortowy przebieg badania.
- Odstawienie leków. Po konsultacji z lekarzem prowadzącym należy, w odpowiednim czasie, odstawić leki, które mogą wpływać na układ przedsionkowy np. środki uspokajające i nasenne, leki przeciwhistaminowe, przeciwwymiotne, przeciw zawrotom głowy, przeciwlękowe, a także niektóre środki przeciwbólowe.
- 24 godziny przed badaniem pacjent powinien zrezygnować ze spożywania kofeiny (kawa, herbata, napoje energetyczne), alkoholu i nikotyny. Substancje te wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego i przedsionkowego, co mogłoby zniekształcić wyniki badania.
- Zaleca się nie spożywać posiłków na co najmniej 4 godziny przed badaniem. Pełny żołądek może powodować nudności, zwłaszcza podczas testu kalorycznego i innych bodźców, które mogą wywołać zawroty głowy.
- W dniu badania należy zrezygnować z makijażu oczu.
- Warto założyć wygodne ubrania, które nie będą krępować ruchów. Badanie obejmuje zmiany pozycji ciała, więc strój powinien umożliwiać swobodne poruszanie się. Warto też przyjść na badanie z osobą towarzyszącą.
- Przed badaniem wskazana jest wizyta u audiologa/otolaryngologa lub lekarza rodzinnego, który wykona badanie otoskopowe oraz ewentualnie oczyści przewody słuchowe z nadmiaru woskowiny. W dniu badania potrzebna jest pisemna informacja od lekarza o braku przeciwwskazań do badania VNG.
Przeciwwskazania do badania VNG
- Perforacja błony bębenkowej. Zwłaszcza test kaloryczny, który polega na wprowadzeniu ciepłego lub zimnego powietrza/wody do ucha, może nie być bezpieczny.
- Infekcje ucha np. zapalenie ucha środkowego lub ucha zewnętrznego.
- Poważne problemy z kręgosłupem szyjnym lub inne ograniczenia ruchowe.
- Stan po operacjach ucha lub głowy.
- Epilepsja (zwłaszcza światłoczuła).
- Skłonności do silnych nudności lub wymiotów.
- Ciąża.
- Zaawansowana osteoporoza.
- Zaburzenia sercowo-naczyniowe.
Powyższe przeciwwskazania nie muszą wykluczać przeprowadzenia VNG. Decyzję podejmuje lekarz, który oceni ryzyko i ewentualnie odpowiednio dostosuje elementy badania do konkretnego przypadku.
Przebieg badania VNG
Wideonystagmografia przebiega w kilku etapach i trwa zazwyczaj około 60–90 minut.
1. Przygotowanie pacjenta. Pomieszczenie, w którym odbywa się badanie, jest zwykle zaciemnione, aby wyeliminować wpływ zewnętrznych bodźców wzrokowych. Pacjent siedzi lub leży w wygodnej pozycji. Zakłada specjalne gogle ze wbudowaną kamerą, która rejestruje ruchy gałek ocznych.
2. Kalibracja. Badanie zaczyna się od krótkiego etapu kalibracji, w którym pacjent śledzi wzrokiem punkt świetlny na ekranie. To pozwala precyzyjnie dopasować ustawienia urządzenia, co zapewnia wiarygodne i dokładne wyniki.
3. Test sakkad. Pacjent śledzi punkt świetlny, który zmienia swoją pozycję na ekranie w różnych miejscach. Ruchy oczu są rejestrowane, aby ocenić, jak szybko i dokładnie oczy „przeskakują” z jednego punktu na drugi. Badanie ocenia koordynację między oczami a mózgiem. Zaburzenia ruchów sakkadowych mogą wskazywać na problemy neurologiczne, np. uszkodzenia w móżdżku lub w pniu mózgu.
4. Test płynnego śledzenia. Pacjent śledzi wzrokiem punkt poruszający się płynnie w górę, w dół i na boki. Trudności w płynnym śledzeniu mogą wskazywać na nieprawidłowości w ośrodkowym układzie nerwowym, np. w móżdżku lub korze mózgowej.
5. Test optokinetyczny. W tym teście pacjent patrzy na ekran, na którym wyświetlany jest szybko poruszający się wzór (np. pasy lub punkty poruszające się w jednym kierunku). Oczy pacjenta wykonują ruchy naprzemienne – płynne śledzenie wzoru i szybkie ruchy powrotne, gdy wzór przemieszcza się poza pole widzenia. Sprawdzane jest, jak oczy reagują na ruch w polu widzenia. Zaburzenia optokinetyczne mogą świadczyć o problemach z przetwarzaniem wzrokowo-przedsionkowym w mózgu.
6. Testy pozycyjne (Dix-Hallpike’a i inne). Pacjent zmienia pozycję ciała i głowy, np. z pozycji siedzącej na leżącą, podczas gdy ruchy oczu są monitorowane. Celem jest sprawdzenie, czy zmiana pozycji ciała wywołuje oczopląs (niekontrolowane ruchy gałek ocznych) lub zawroty głowy. Testy pozycyjne pozwalają zdiagnozować łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy (BPPV), które są związane z nieprawidłowym przemieszczaniem się otolitów w błędniku.
7. Test kaloryczny. Do uszu pacjenta wprowadza się ciepłe i zimne powietrze (lub wodę). Zmiany temperatury stymulują błędnik, co powoduje oczopląs. Każde ucho jest testowane oddzielnie. Ruchy oczu rejestrowane są przez kamery, a reakcje na różne bodźce termiczne pozwalają ocenić funkcjonowanie błędnika. Nieprawidłowe reakcje mogą wskazywać na jednostronną lub obustronną dysfunkcję, a także na zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego.
8. Test obrotowy. Pacjent jest umieszczany na specjalnym obrotowym krześle, które obraca się w kontrolowany sposób. Kamery rejestrują ruchy oczu w odpowiedzi na obrót. Test pozwala ocenić reakcję błędnika na ruch obrotowy, co jest istotne przy diagnostyce zaburzeń równowagi.
Oprócz tych podstawowych testów, w badaniu VNG mogą być stosowane także inne testy, jak test spontanicznego oczopląsu, test head-shaking, test hiperwentylacyjny czy test VOR. Wszystkie te testy mają na celu dogłębną ocenę funkcji przedsionkowej, aby zdiagnozować różne zaburzenia równowagi i zawroty głowy.
Możliwe skutki uboczne badania VNG
Pacjenci mogą doświadczać chwilowych zawrotów głowy lub uczucia niestabilności. Mogą pojawić się też nudności, szczególnie gdy badanie obejmuje intensywne ruchy głową. Zdarza się też krótkotrwałe uczucie oszołomienia. Noszenie gogli nie dla wszystkich pacjentów jest wygodne, a u niektórych osób badanie może wywołać lęk lub stres związany z testami równowagi. Pacjenci powinni zgłaszać wszelkie niepokojące objawy podczas badania. VNG jest uznawane za procedurę diagnostyczną o niskim ryzyku, a korzyści z uzyskania diagnozy mocno przewyższają możliwe niedogodności.
Wyniki badania VNG
Wyniki badania VNG mogą wskazywać na prawidłowe funkcjonowanie układu przedsionkowego lub ujawniać różne zaburzenia, które mogą wymagać dalszej diagnostyki i leczenia. Pacjent może otrzymać wstępną informację bezpośrednio po badaniu, ale ostateczne wyniki i interpretacja (po analizie specjalisty) są zazwyczaj dostępne w przeciągu do 7 dni roboczych.
