ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, który ma swoje źródła w nieprawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Wynika z zaburzeń w funkcjonowaniu obszarów mózgu odpowiedzialnych za kontrolę uwagi, impulsywność i regulację emocji (np. kora przedczołowa, prążkowie, ciało migdałowate, móżdżek). Charakteryzuje się trudnościami z utrzymaniem koncentracji, nadmierną aktywnością oraz impulsywnym zachowaniem. ADHD nie jest spowodowane problemami ze słuchem, ale niektóre objawy tego schorzenia mogą wyglądać podobnie do objawów niedosłuchu, zaburzeń przetwarzania słuchowego czy nadwrażliwości słuchowej. Czasem prowadzi to do trudności w postawieniu jednoznacznej diagnozy.
Objawy ADHD
Objawy ADHD zazwyczaj pojawiają się już w dzieciństwie, jednak pełna diagnoza najczęściej stawiana jest w wieku szkolnym (6-12 lat). Mogą być trudne do rozpoznania na wczesnym etapie życia, szczególnie u dziewcząt, które często przejawiają bardziej subtelne objawy — głównie trudności z koncentracją zamiast nadmiernej ruchliwości charakterystycznej dla chłopców. Symptomy czasami utrzymują się przez całe życie, a diagnoza u dorosłych często opóźnia się do momentu, kiedy kłopoty stają się bardziej zauważalne w kontekście obowiązków zawodowych czy osobistych.
Problemy z uwagą (deficyt uwagi)
- Trudności w koncentracji — łatwe rozpraszanie się przez bodźce z otoczenia (np. dźwięki, ruch).
- Częste zaczynanie nowych aktywności, ale porzucanie ich przed ukończeniem.
- Zapominanie o obowiązkach, terminach lub codziennych zadaniach.
- Problemy z planowaniem, porządkowaniem obowiązków czy zarządzaniem czasem — może to prowadzić do chaosu w życiu codziennym.
- Prokrastynacja — odkładanie zadań, zwłaszcza tych, które wymagają długotrwałego wysiłku, do momentu, gdy stają się naprawdę pilne. Często prowadzi to do stresu i trudności z terminowym wykonaniem obowiązków.
- Trudności z koncentracją na rozmowie, częste przerywanie rozmówcy bez zrozumienia tego, co jest mówione — prowadzi to do nieporozumień.
Nadpobudliwość (hiperaktywność)
- Częste wiercenie się, wstawanie z miejsca, chodzenie lub bieganie w sytuacjach, gdy wymaga się spokoju (np. w klasie podczas lekcji).
- Problem z pozostawaniem w jednym miejscu — jest szczególnie widoczne w sytuacjach wymagających spokoju np. na lekcji, w pracy, podczas posiłków czy w kinie.
- Trudności z utrzymaniem jednej pozycji przez dłuższy czas — wiercenie się, poruszanie nogami i rękami, zabawa przedmiotami czy stukanie nimi.
- Nadmierna aktywność, która utrudnia zrelaksowanie się, odpoczynek czy zasypianie.
Impulsywność
- Trudności z czekaniem na swoją kolej w rozmowie, przerywanie innym, wtrącanie się do wypowiedzi innych osób, nadmierna gadatliwość.
- Problemy z kontrolowaniem emocji np. wybuchy gniewu czy płaczu w odpowiedzi na drobne bodźce.
- Podejmowanie ryzykownych działań np. impulsywne wydawanie pieniędzy czy wchodzenie w niebezpieczne sytuacje.
Objawy problemów ze słuchem
Zaburzenia słuchu mogą obejmować całkowitą lub częściową utratę zdolności słyszenia dźwięków, trudności w rozumieniu mowy w hałasie czy problemy z percepcją dźwięków o różnej wysokości. Mogą być spowodowane czynnikami genetycznymi, urazami, chorobami czy ekspozycją na nadmierny hałas. Typowe objawy to:
- trudności w rozumieniu mowy, szczególnie w głośnym otoczeniu.
- Częste prośby o powtórzenie informacji.
- Unikanie sytuacji wymagających intensywnego słuchania.
- Problemy z lokalizowaniem źródła dźwięku.
Podobieństwa w objawach ADHD i problemów ze słuchem
Podobieństwa mogą być znaczące i często prowadzą do błędnej diagnozy.
- Trudności z koncentracją. W ADHD problemy z utrzymaniem uwagi są związane z niezdolnością mózgu do skupienia się na jednym zadaniu przez dłuższy czas. W zaburzeniach słuchu koncentracja może być osłabiona przez trudności w zrozumieniu słów, zwłaszcza w hałasie, co prowadzi do szybkiego zmęczenia.
- Brak reakcji na komunikację. Osoby z ADHD mogą wydawać się nieuważne lub ignorujące rozmówcę, ponieważ ich uwaga jest skierowana na inne bodźce lub wewnętrzne myśli. Osoby z niedosłuchem mogą nie reagować na komunikaty, ponieważ ich nie słyszą lub ich nie zrozumiały.
- Rozpraszanie się bodźcami zewnętrznymi. W ADHD rozproszenie wynika z nadwrażliwości mózgu na różnorodne bodźce z otoczenia, co sprawia, że trudno jest utrzymać uwagę na jednym zadaniu. W zaburzeniach słuchu może to być efektem wysiłku włożonego w próbę odszyfrowania dźwięków i mowy, co skutkuje wycofaniem uwagi z innych zadań.
- Problemy z wykonywaniem poleceń. Osoby z ADHD często nie kończą poleceń, ponieważ tracą uwagę lub mają trudności z organizacją i pamięcią roboczą. Przy problemach ze słuchem niezrozumienie poleceń jest skutkiem braku pełnego odbioru informacji, co sprawia, że wykonanie zadania staje się trudniejsze lub niemożliwe.
- Problemy w nauce i pracy. W ADHD trudności wynikają z dezorganizacji, impulsywności i braku koncentracji. W przypadku problemów ze słuchem — kłopoty w nauce czy pracy są związane z niezrozumieniem poleceń lub ograniczonym dostępem do informacji przekazywanych werbalnie.
- Trudności w relacjach interpersonalnych. Dzieci i dorośli z ADHD mogą przerywać rozmówcom lub nie odpowiadać na pytania, gdyż nie kontrolują impulsów. Natomiast osoby z zaburzeniami słuchu mogą wydawać się nieobecne lub ignorujące rozmówcę, ponieważ nie dosłyszały wypowiedzi.
Choć przyczyny tych objawów są różne, ich podobieństwa mogą prowadzić do nieprawidłowej diagnozy i nieodpowiedniego leczenia.
Różnice między ADHD a problemami ze słuchem
- W ADHD problemy z koncentracją występują niezależnie od poziomu hałasu w otoczeniu, podczas gdy w zaburzeniach słuchu najczęściej nasilają się w głośnym środowisku.
- Osoby z ADHD często odwracają uwagę od bodźców wizualnych, natomiast osoby z problemami ze słuchem mogą korzystać ze wzroku jako narzędzia kompensacyjnego.
Dobry wywiad medyczny dostarcza istotnych wskazówek – np. wcześniejsze infekcje uszu lub rodzinne obciążenie problemami słuchowymi mogą wskazywać na zaburzenia słuchu.
Znaczenie prawidłowej diagnozy
Błędna diagnoza ADHD lub problemów ze słuchem może prowadzić do nieodpowiedniego leczenia, a tym samym pogłębienia trudności życiowych pacjenta. W celu prawidłowego rozpoznania konieczna jest współpraca różnych specjalistów:
- psychiatry lub psychologa, którzy mogą przeprowadzić testy na ADHD.
- Audiologa, który oceni zdolności słuchowe pacjenta.
- Neurologa, który pomoże wykluczyć inne zaburzenia neurorozwojowe.
Diagnostyka powinna obejmować dokładny wywiad, testy psychologiczne oraz badania audiologiczne.
Znaczenie odpowiedniego leczenia
Leczenie ADHD i zaburzeń słuchu wymaga indywidualnego podejścia.
- W ADHD terapia najczęściej obejmuje farmakoterapię (np. środki stymulujące) oraz terapię behawioralną.
- W przypadku problemów ze słuchem pomocne mogą być aparaty słuchowe, implanty ślimakowe oraz terapia słuchu.
W obu przypadkach konieczne jest wsparcia rodziny, nauczycieli i otoczenia, aby stworzyć środowisko sprzyjające rozwojowi pacjenta.
