Surdopedagogika (łac. surdus – głuchy) to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się edukacją, terapią oraz wsparciem osób z uszkodzeniami słuchu (niesłyszących i niedosłyszących). Jej celem jest rozwój zdolności komunikacyjnych, poznawczych, społecznych i emocjonalnych tych osób, a także ich pełna integracja w społeczeństwie, przy uwzględnieniu indywidualnych potrzeb i możliwości. Obejmuje diagnozę, terapię, nauczanie oraz działania wspierające ich rodzinę i środowisko.
Surdopedagogika — rys historyczny
Surdopedagogika wywodzi się z potrzeby edukacji osób niesłyszących i niedosłyszących. Pierwsze wzmianki o osobach niesłyszących pojawiają się w starożytnych tekstach, takich jak pisma Arystotelesa, który uważał, że osoby głuche nie są w stanie się uczyć, ponieważ nie mogą mówić. Wprawdzie Arystoteles mylił się, ale zapoczątkował dyskusję na ten temat.
Zmiana podejścia nastąpiła w średniowieczu. Duchowni zaczęli edukować głuchych w klasztorach, pokazując, że mogą oni opanować czytanie i pisanie. Oczywiście dotyczyło to tylko nielicznych osób wywodzących się z arystokracji.
W XVI i XVII wieku Juan Pablo Bonet opracował pierwszy podręcznik dla osób głuchych, a Charles-Michel de l’Epee w XVIII wieku stworzył pierwszą szkołę dla niesłyszących w Paryżu, promując użycie języka migowego. XIX wiek przyniósł rozwój oralizmu, którego propagatorami byli Samuel Heinicke i Alexander Graham Bell. Jednak ten okres charakteryzował się marginalizowaniem języka migowego.
W XX wieku zaczęto dostrzegać zalety metod bilingwalnych, łączących język migowy i język mówiony. Rozwój technologii, takich jak aparaty słuchowe i implanty ślimakowe, zrewolucjonizował możliwości edukacyjne osób z uszkodzeniem słuchu.
Obecnie surdopedagogika łączy różne metody, promując indywidualne podejście do edukacji i rehabilitacji osób z wadami słuchu.
Na czym polega surdopedagogika?
Kluczowe założenia surdopedagogiki:
- Indywidualizacja wsparcia. Każda osoba z wadą słuchu ma inne potrzeby wynikające z rodzaju, stopnia i czasu nabycia uszkodzenia słuchu. Surdopedagogika dostosowuje metody pracy do indywidualnych możliwości i celów rozwojowych danej osoby.
- Wieloaspektowe podejście. Uwzględnianie aspektów edukacyjnych, terapeutycznych, społecznych i emocjonalnych w pracy z osobą z wadą słuchu. Praca nie tylko z osobą z uszkodzeniem słuchu, ale również z jej otoczeniem — rodziną czy nauczycielami.
Surdopedagogika koncentruje się na wspieraniu różnorodnych sposobów komunikacji:
- Język mówiony (oralizm) – rozwój słuchu i mowy za pomocą terapii oraz technologii wspomagających (aparaty słuchowe, implanty ślimakowe).
- Język migowy – nauka naturalnego języka wizualno-przestrzennego, np. Polskiego Języka Migowego (PJM).
- Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) – użycie obrazków, gestów, piktogramów i innych metod.
Edukacja i rehabilitacja:
- Przygotowanie osób z wadami słuchu do funkcjonowania w systemie edukacji – zarówno w placówkach specjalistycznych, jak i integracyjnych.
- Rehabilitacja słuchu i mowy, która ma na celu maksymalne wykorzystanie możliwości słuchowych i językowych.
Główne obszary działań surdopedagogiki:
- Diagnoza i ocena potrzeb. Surdopedagog analizuje stopień uszkodzenia słuchu i jego wpływ na rozwój mowy, języka oraz innych umiejętności. Diagnoza pozwala dobrać odpowiednie metody wsparcia edukacyjnego i terapeutycznego.
- Terapia i wspieranie rozwoju mowy. Praca nad rozwijaniem zdolności słuchowych i językowych, szczególnie u osób z implantami ślimakowymi lub aparatami słuchowymi. Ćwiczenia artykulacyjne i trening słuchowy.
- Nauczanie języka migowego. Wprowadzanie języka migowego jako naturalnego środka komunikacji dla osób głuchych. Praca nad opanowaniem zarówno języka migowego, jak i języka pisanego, aby zwiększyć możliwości komunikacyjne.
- Wsparcie w integracji społecznej. Wspieranie osób z wadami słuchu w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi, także słyszącymi. Przygotowanie do funkcjonowania w środowisku, które nie zawsze jest dostosowane do potrzeb osób niesłyszących.
- Praca z rodziną i środowiskiem osoby z wadą słuchu. Edukowanie rodziców i opiekunów na temat specyficznych potrzeb ich dziecka. Wspieranie nauczycieli i pracowników placówek edukacyjnych w dostosowywaniu metod pracy.
Surdopedagogika korzysta z różnych metod, które zależą od potrzeb i możliwości danej osoby.
- Metoda oralna (oralizm) – rozwijanie mowy i słuchu poprzez naukę mówienia i czytania z ust.
- Metoda migowa – używanie języka migowego jako głównego środka komunikacji.
- Daktylografia — znana również jako mowa palcowa, jest metodą komunikacji wprowadzoną przez hiszpańskiego mnicha, Pedra Ponce de Leona w XVI wieku.
- Metoda totalnej komunikacji – połączenie różnych form komunikacji, takich jak mowa, gesty, język migowy, pisanie i czytanie.
- Mowa kombinowana — składa się z mowy ustnej w formie graficznej lub dźwiękowej, alfabetu palcowego i języka migowego.
Surdopedagogika polega się na holistycznym wsparciu osób z wadami słuchu. Pomaga im rozwijać zdolności komunikacyjne, umożliwia dostęp do edukacji oraz wspiera ich integrację społeczną. Jej podstawowym celem jest poprawa jakości życia osób niesłyszących i niedosłyszących oraz ich pełne uczestnictwo w życiu społecznym.
Kim jest surdopedagog?
Surdopedagog specjalizuje się w pracy z osobami z wadami słuchu, zarówno niesłyszącymi (głuchymi), jak i niedosłyszącymi. Jego głównym celem jest wspieranie rozwoju komunikacji, edukacji i zdolności społecznych tych osób, aby umożliwić im pełne uczestnictwo w życiu społecznym, edukacyjnym i zawodowym
Zakres pracy surdopedagoga:
- Praca z dziećmi z wadami słuchu. Pomoc w rozwijaniu mowy, języka migowego lub innych metod komunikacji. Wspieranie nauki w szkołach integracyjnych, specjalnych lub masowych. Dobór odpowiednich pomocy dydaktycznych i technologii wspierających, takich jak aparaty słuchowe czy implanty ślimakowe. Prowadzenie zajęć rewalidacyjnych, które pomagają dziecku przezwyciężać trudności wynikające z niepełnosprawności słuchowej.
- Wsparcie dorosłych z wadami słuchu. Pomoc w adaptacji do życia zawodowego i społecznego. Nauczanie języka migowego, jeśli nie został opanowany wcześniej. Praca nad rozwijaniem umiejętności komunikacyjnych w różnych sytuacjach życiowych.
- Wsparcie rodzin i nauczycieli. Doradztwo w zakresie sposobów komunikacji z osobą z wadą słuchu. Organizowanie warsztatów, szkoleń i konsultacji.
- Współpraca z innymi specjalistami. Praca w zespole z logopedami, psychologami, audiologami i rehabilitantami. Konsultowanie metod terapii i edukacji w celu zapewnienia kompleksowego wsparcia.
- Tworzenie indywidualnych planów wsparcia. Opracowywanie programów edukacyjno-terapeutycznych dostosowanych do potrzeb i możliwości danej osoby. Monitorowanie postępów i wprowadzanie zmian w planie pracy, jeśli to konieczne.
Umiejętności i kompetencje surdopedagoga:
- Znajomość języka migowego (często jest to Polski Język Migowy – PJM).
- Wiedza na temat technik wspomagających rozwój słuchu i mowy, takich jak trening słuchowy.
- Umiejętność dostosowania metod nauczania do indywidualnych potrzeb osoby z wadą słuchu.
- Wrażliwość na potrzeby emocjonalne, społeczne i komunikacyjne osób z uszkodzeniem słuchu.
- Umiejętność współpracy z rodziną i zespołem specjalistów.
- Aby zostać surdopedagogiem, konieczne jest ukończenie studiów z zakresu pedagogiki specjalnej z odpowiednią specjalizacją (surdopedagogika) lub studiów podyplomowych.
Surdopedagog może pracować w przedszkolach, szkołach integracyjnych, placówkach specjalistycznych, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, a także prowadzić zajęcia indywidualne.
Technologie wspierające surdopedagogikę
Współczesna surdopedagogika korzysta z zaawansowanych technologii, które wspierają rozwój komunikacji, edukacji oraz integracji osób z wadami słuchu
- Aparaty słuchowe. Wzmacniają dźwięki, umożliwiając osobom z niedosłuchem lepsze ich odbieranie. Nowoczesne urządzenia oferują funkcje dopasowania do indywidualnych potrzeb użytkownika np. tłumienie szumów czy kierunkowe mikrofony. Wspierają percepcję dźwięków mowy, co ułatwia naukę mówienia i słuchania. Umożliwiają dzieciom z niedosłuchem korzystanie z edukacji w szkołach powszechnych. Pomagają w rehabilitacji słuchu np. w nauce rozróżniania dźwięków.
- Implanty ślimakowe. Zastępują uszkodzone elementy ucha wewnętrznego, przesyłając sygnały dźwiękowe bezpośrednio do nerwu słuchowego.
- Systemy FM. Przesyłają dźwięk (np. głos nauczyciela) bezpośrednio do aparatu słuchowego lub implantu, eliminując szumy tła. Poprawiają odbiór mowy w hałaśliwych środowiskach, takich jak klasy szkolne, wspierają naukę w grupach, umożliwiając lepsze skupienie na mowie prowadzącego.
- Aplikacje i oprogramowanie edukacyjne. Umożliwiają naukę mowy, języka migowego oraz rozumienia dźwięków poprzez interaktywne ćwiczenia i gry. Istnieją aplikacje przekształcające mowę w tekst w czasie rzeczywistym, ułatwiając komunikację.
- Tablice interaktywne. Pozwalają na wizualizację treści edukacyjnych w formie obrazów, filmów i tekstu.
- Aplikacje wspierające czytanie z ust. Wspomagają rozwój mowy i rozumienie języka mówionego.
Dzięki integracji technologii z praktyką pedagogiczną surdopedagogika wciąż poszerza swoje możliwości wsparcia i rehabilitacji.
Podsumowanie
Surdopedagogika to dynamicznie rozwijająca się dziedzina pedagogiki specjalnej, która koncentruje się na wspieraniu osób z wadami słuchu w ich rozwoju, edukacji i integracji społecznej. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod dydaktycznych oraz technologii, takich jak aparaty słuchowe, implanty ślimakowe czy aplikacje edukacyjne, możliwe jest skuteczne niwelowanie barier komunikacyjnych i wspieranie samodzielności osób niesłyszących i niedosłyszących. Surdopedagogika opiera się na indywidualnym podejściu do każdego ucznia, uwzględniając jego potrzeby i możliwości. Współpraca z rodziną, nauczycielami i terapeutami odgrywa kluczową rolę w procesie rehabilitacji. Rozwój tej dziedziny przyczynia się do zwiększenia dostępności edukacji dla osób z wadami słuchu, umożliwiając im aktywny udział w życiu społecznym i zawodowym. Dzięki połączeniu wiedzy, empatii i technologii surdopedagogika stale poszerza swoje możliwości, oferując coraz bardziej kompleksowe wsparcie.
Bibliografia
- Urszula Morcinek „Pedagogika specjalna”. ISBN 978-83-61082-56-9
- https://prototo.pl/wp-content/uploads/2013/01/Surdopedagogika-8.pdf
