Niedosłuch u dzieci może pojawić się w dowolnym momencie, od życia płodowego po okres dojrzewania. Można go wykryć już u noworodka. W Polsce wszystkie dzieci przechodzą badanie słuchu tuż po narodzeniu. Zapewnia to Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków. Jednak prawidłowe wyniki na tym etapie, wcale nie gwarantują braku problemów w przyszłości. Dlatego tak ważne jest by rodzice wiedzieli jakie mogą być objawy ubytku słuchu. Także regularne badania, szczególnie w grupach ryzyka (noworodki z niską masą urodzeniową, dzieci z nawracającymi infekcjami ucha czy narażone na hałas) są podstawą dla szybkiego rozpoznania ewentualnych kłopotów. Dzięki wczesnej interwencji można zapobiec negatywnym skutkom niedosłuchu dla rozwoju dziecka i jego funkcjonowania społecznego.
Przyczyny niedosłuchu u dzieci
Niedosłuch wrodzony jest obecny już w momencie narodzin i wynika z czynników genetycznych lub komplikacji podczas ciąży i porodu. Występuje u około 1 do 3 noworodków na 1000 urodzeń.
- Mutacje w genach odpowiedzialnych za rozwój i funkcjonowanie narządu słuchu mogą prowadzić do niedosłuchu. Zmiany te zachodzą już w fazie życia płodowego.
- Choroby u kobiety w ciąży takie jak różyczka, cytomegalia czy toksoplazmoza mogą uszkadzać układ słuchowy u płodu, szczególnie w pierwszym trymestrze.
- Niedotlenienie, wcześniactwo czy niska masa urodzeniowa mogą powodować uszkodzenia słuchu już w trakcie porodu lub bezpośrednio po nim.
- Niektóre leki stosowane przez matkę mogą wpływać na rozwój narządu słuchu płodu.
Niedosłuch nabyty może pojawić się w pierwszych miesiącach lub latach życia dziecka. W tym okresie dzieci są szczególnie narażone na różne czynniki, które mogą uszkodzić narząd słuchu.
- Zapalenie ucha środkowego. Jest to bardzo częste u niemowląt i małych dzieci. Nawracające infekcje mogą prowadzić do przejściowego lub trwałego niedosłuchu. Największe ryzyko występuje między 6 a 36 miesiącem życia.
- Choroby takie jak świnka, odra czy grypa mogą prowadzić do uszkodzenia struktur ucha wewnętrznego. Niedosłuch może pojawić się w trakcie choroby lub krótko po niej.
W wieku przedszkolnym i szkolnym dzieci mogą być narażone na nowe czynniki ryzyka wynikające z ich aktywności, zdrowia i środowiska.
- Przewlekłe infekcje ucha środkowego mogą prowadzić do trwałego niedosłuchu, jeśli nie są leczone. Często występują między 3 a 7 rokiem życia.
- Zapalenie opon mózgowych. Niedosłuch pojawia się zazwyczaj bezpośrednio po przebytej chorobie.
- Urazy mechaniczne. Wypadki, które prowadzą do uszkodzenia błony bębenkowej lub innych struktur ucha, mogą wystąpić w dowolnym momencie, ale są szczególnie częste w wieku przedszkolnym i szkolnym, kiedy dzieci są bardzo aktywne fizycznie i nie bardzo ostrożne.
U nastolatków, podobnie jak u dzieci w młodszym wieku, przyczyny niedosłuchu mogą obejmować czynniki dziedziczne i nabyte, ale w tym okresie rośnie też ryzyko związane z hałasem. Słuchanie głośnej muzyki przez słuchawki, uczestnictwo w koncertach i dyskotekach, czy praca w głośnym otoczeniu może prowadzić do trwałego uszkodzenia słuchu. Jest to jedna z głównych przyczyn postępującego niedosłuchu wśród młodzieży.
Objawy niedosłuchu u dzieci
Objawy niedosłuchu u dzieci mogą się różnić w zależności od grupy wiekowej, ponieważ w każdym etapie rozwoju dziecka słuch pełni różne funkcje i ma wpływ na inne umiejętności – mowę, język, czy zdolność do nauki.
1 – Noworodki (0-1 rok). W tym okresie objawy niedosłuchu mogą być trudne do zauważenia, ale pewne sygnały mogą wskazywać na problemy ze słuchem.
- Brak reakcji na głośne dźwięki. Noworodek może nie reagować na głośne dźwięki, takie jak klaskanie, dzwonek telefonu czy wybuch śmiechu. Dzieci ze zdrowym słuchem okazują zaskoczenie, zaciekawienie lub strach.
- Brak reakcji na głos matki. Już w pierwszych tygodniach życia dzieci reagują na głos matki. Noworodek, który tego nie robi może mieć problem ze słuchem.
- Dzieci z niedosłuchem mogą nie dostrzegać dźwięków, takich jak śpiewanie czy mówienie. Słyszące dziecko powinno reagować na te dźwięki uśmiechem lub zmieniając swoje zachowanie.
- Brak gaworzenia. Zwykle w 3-4 miesiącu życia dziecko zaczyna gaworzyć, wydając różnorodne dźwięki. Brak gaworzenia lub wydawanie tylko cichych, słabo słyszalnych dźwięków może sugerować problemy ze słuchem.
- Brak zdolności do lokalizacji dźwięku. Dziecko nie potrafi zlokalizować źródła dźwięku (np. nie reaguje obracaniem głowy, gdy ktoś wchodzi do pokoju) – może to świadczyć o niedosłuchu.
2 – Niemowlęta (1-2 lata). W tym wieku dzieci zaczynają mówić, a problemy ze słuchem stają się bardziej zauważalne, zwłaszcza w kontekście rozwoju mowy.
- Brak mówienia prostych słów. W 12 miesiącu życia dziecko powinno zacząć mówić pierwsze słowa, takie jak „mama” czy „tata”. Dzieci z niedosłuchem mogą ich nie wymawiać lub nauczyć się tego znacznie później.
- Brak rozumienia prostych poleceń np. „podaj mi piłkę” lub „zrób to”. Zdrowe dziecko zazwyczaj reaguje na takie polecenia już około 18 miesiąca życia.
- Brak reakcji na imię. W tym wieku dzieci zwykle zaczynają rozumieć, że ktoś mówi do nich, i reagują na swoje imię.
- Dzieci w tym wieku powinny w sposób dobrze zauważalny reagować na różne dźwięki, takie jak szczekanie psa, dźwięk telefonu, czy odgłos przejeżdżającego samochodu. Brak reakcji na te dźwięki może wskazywać na problemy ze słuchem.
- Mowa i język rozwijają się w szybkim tempie, a każde opóźnienie w tym zakresie może być sygnałem problemów ze słuchem. Jeśli dziecko nie używa słów w wieku 18 miesięcy lub nie zaczyna mówić w wieku 2 lat, warto zasięgnąć opinii specjalisty.
3 – Dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat). W tym wieku dzieci zaczynają się komunikować bardziej złożonymi zdaniami, a wszelkie trudności w rozumieniu i mówieniu mogą wskazywać na niedosłuch.
- Dzieci z niedosłuchem mogą mieć trudności z rozumieniem mowy, szczególnie w hałaśliwym otoczeniu. Może to obejmować problemy z rozumieniem pytań, zrozumieniem poleceń wydanych przez nauczyciela lub innych dorosłych.
- Dzieci, które mają trudności z wymową słów (np. nie wymawiają niektórych dźwięków lub mylą litery), mogą mieć problemy ze słuchem, ponieważ nie słyszą poprawnie dźwięków w mowie.
- Dzieci z niedosłuchem często proszą o powtórzenie słów, zdań lub pytań, ponieważ nie słyszą ich wyraźnie.
- Dzieci słabosłyszące mogą mówić bardzo głośno (nie zdając sobie z tego sprawy), ponieważ nie słyszą swojej własnej mowy w normalnej głośności.
- Brak koncentracji na rozmowach grupowych. Dzieci z problemami ze słuchem mogą unikać rozmów w grupie lub mieć trudności w koncentracji na rozmowie, szczególnie jeśli w tle jest hałas.
4 – Dzieci w wieku szkolnym (6-12 lat). W tej grupie wiekowej niedosłuch może już prowadzić do poważniejszych trudności w nauce i komunikacji.
- Dzieci mogą mieć trudności w słuchaniu i rozumieniu nauczyciela, szczególnie w większych grupach, w hałaśliwym otoczeniu, lub kiedy nauczyciel mówi z odległości. Mogą również często prosić o powtórzenie.
- Niedosłuch może prowadzić do opóźnień w nauce czytania i pisania, ponieważ dzieci nie słyszą poprawnie dźwięków literowych (fonemów), co utrudnia naukę tych umiejętności.
- Problemy z wymawianiem słów. Dzieci z niedosłuchem mogą mieć trudności w wymawianiu niektórych dźwięków, co może wpłynąć na ich zdolność do prawidłowego mówienia. Mogą też mylić dźwięki podobne do siebie (np. „b” i „p”).
- Izolacja społeczna. Problemy ze słuchem mogą wywoływać trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Dziecko nie słyszy dobrze rozmów kolegów i koleżanek, co może prowadzić do izolacji i problemów z integracją w grupie.
5 – Młodzież (13-18 lat).
W okresie dojrzewania problemy ze słuchem mogą stwarzać szczególne problemy w kontekście edukacji i relacji społecznych. Niedosłuch często pozostaje niezdiagnozowany, ponieważ dzieci maskują trudności, korzystając z różnych strategii kompensacyjnych. Objawy niedosłuchu u nastolatków:
- Problemy z koncentracją. Niedosłuch utrudnia zrozumienie rozmów w hałaśliwym otoczeniu, co może powodować frustrację i problemy z uwagą.
- Trudności w komunikacji telefonicznej. Nastolatek może preferować wiadomości tekstowe zamiast rozmów głosowych.
- Niechęć do udziału w zajęciach grupowych. Dziecko może unikać spotkań towarzyskich, ponieważ trudno mu nadążyć za rozmowami w grupie.
- Stałe korzystanie z głośników lub nadmierne podgłaśnianie urządzeń audio. Może to wskazywać na trudności w słyszeniu dźwięków o niskiej głośności.
Objawy niedosłuchu mogą być subtelne lub oczywiste w zależności od wieku dziecka i rodzaju zaburzenia. Jeśli rodzice lub opiekunowie zauważą którykolwiek z powyższych symptomów, powinni skonsultować się z pediatrą, laryngologiem lub audiologiem, aby przeprowadzić dokładną diagnozę i rozpocząć odpowiednią terapię. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka.
Co robić gdy dziecko ma objawy niedosłuchu?
Zapisuj zauważone objawy, takie jak brak reakcji na dźwięki, opóźnienie w rozwoju mowy, problemy z koncentracją czy trudności w komunikacji. Skonsultuj się z pediatrą i w razie potrzeby, z audiologiem bądź laryngologiem. Dostosuj środowisko domowe do potrzeb dziecka. Wdrażaj zalecenia terapeutyczne. Jeśli dziecko ma stwierdzony niedosłuch, specjalista może zalecić noszenie aparatów słuchowych. Regularne zajęcia z logopedą, surdopedagogiem lub audiologiem są kluczowe dla poprawy zdolności komunikacyjnych. Poinformuj nauczycieli, opiekunów i inne osoby w otoczeniu dziecka o jego problemach ze słuchem. Zapewnij dziecku dodatkowe wsparcie w szkole, np. siedzenie bliżej nauczyciela, materiały wizualne lub indywidualne podejście. Kontroluj słuch dziecka zgodnie z zaleceniami specjalistów, szczególnie jeśli używa aparatów słuchowych lub przeszło operację. Wytłumacz dziecku, co się dzieje, w sposób dostosowany do jego wieku. Ważne, aby czuło się zrozumiane i wspierane. Znajdź lokalne lub internetowe grupy wsparcia dla rodziców dzieci z niedosłuchem – możesz tam uzyskać cenne wskazówki od innych osób.
