Choroba lokomocyjna, inaczej zwana kinetozą lub chorobą ruchu (łac. kinetosis), to stan, w którym dochodzi do wystąpienia objawów takich jak nudności, zawroty głowy, wymioty, osłabienie i nadmierne pocenie się w odpowiedzi na ruch, np. podczas podróży samochodem, statkiem, samolotem lub pociągiem. Choroba ta jest wynikiem sprzecznych sygnałów docierających do mózgu z różnych zmysłów – wzroku, błędnika w uchu wewnętrznym (odpowiedzialnego za równowagę) oraz układu proprioceptywnego (czucia głębokiego). Ponieważ te sygnały są niezgodne (błędnik rejestruje ruch, ale oczy i inne zmysły tego ruchu nie dostrzegają) mózg nie potrafi ich poprawnie zinterpretować i reaguje, wywołując objawy choroby lokomocyjnej.
Rodzaje choroby lokomocyjnej
- Choroba morska. Występuje podczas podróży statkiem, promem lub łodzią, zwłaszcza przy intensywnym kołysaniu spowodowanym falami.
- Choroba samochodowa. Może pojawić się w trakcie jazdy samochodem, szczególnie w przypadku pasażerów (zwłaszcza tych na tylnych siedzeniach).
- Choroba lotnicza. Dotyczy podróży samolotem, szczególnie podczas startu, lądowania lub w przypadku turbulencji.
- Choroba pociągowa. Zdarza się podczas podróży pociągiem, szczególnie na zakrętach i podczas gwałtownych zmian prędkości. Występuje rzadziej niż inne formy kinetozy i jej objawy są łagodniejsze.
- Choroba symulatorowa. Może pojawić się podczas korzystania z symulatorów jazdy, lotu czy innych urządzeń wirtualnej rzeczywistości (VR).
- Choroba kolejki górskiej (lub karuzelowa). Wywołują ją przejażdżki na rollercoasterach, karuzelach czy innych dynamicznych atrakcjach w parkach rozrywki. Także intensywne bujanie się na huśtawce może być jej przyczyną.
Częstość występowania choroby lokomocyjnej
Na częstość występowania choroby lokomocyjnej wpływa kilka czynników — wiek, płeć oraz rodzaj środka transportu.
- Schorzenie najczęściej dotyka dzieci w wieku od 2 do 12 lat. Szacuje się, że 25 – 65% z nich cierpi na dolegliwości związane z podróżowaniem. Po osiągnięciu wieku dojrzewania częstość występowania objawów ulega zmniejszeniu.
- Około 5–10% dorosłych regularnie doświadcza poważnych objawów choroby lokomocyjnej. Jednak znacznie większa liczba osób może odczuwać łagodne objawy podczas podróży.
- Badania sugerują, że kobiety są bardziej narażone na chorobę lokomocyjną niż mężczyźni, szczególnie w okresach zmian hormonalnych, takich jak ciąża czy cykl menstruacyjny.
- Podczas rejsów morskich odsetek osób cierpiących na chorobę lokomocyjną może być wyższy. Wzburzone morze może spowodować dolegliwości u 50–75% pasażerów, nawet jeśli wcześniej nie doświadczali objawów.
Kto najbardziej narażony jest na chorobę lokomocyjną?
- Dzieci w wieku od 2 do 12 lat. W tym wieku układ przedsionkowy, odpowiedzialny za zmysł równowagi, nie jest jeszcze do końca rozwinięty. Może to wpływać na pojawianie się konfliktów sensorycznych. U większości dzieci objawy choroby lokomocyjnej ustępują w trakcie dorastania, ale czasami mogą utrzymywać się także w dorosłości.
- Choroba lokomocyjna częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Podatność na kinetozy zwiększa się zwłaszcza w czasie ciąży, miesiączki lub przy stosowaniu hormonalnych środków antykoncepcyjnych.
- Osoby z migrenami. Choroba lokomocyjna bardzo często występuje u osób cierpiących na migrenę lub zespół Tourette’a, ponieważ obie te choroby są związane z zaburzeniami w systemie neuroprzekaźników i neuromediatorów.
- Osoby wrażliwe na ruch. Niektóre osoby są ogólnie bardziej wrażliwe na ruch i zmiany w otoczeniu, mogą doświadczać choroby lokomocyjnej w jeszcze szerszym zakresie.
- Osoby z zaburzeniami układu przedsionkowego. Wszelkie problemy z uchem wewnętrznym (np. zapalenie błędnika) mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby lokomocyjnej.
- Osoby rzadko podróżujące. Organizm nieprzyzwyczajony do specyficznych warunków podróży może reagować objawami choroby lokomocyjnej.
- Osoby zmęczone lub zestresowane. Zmęczenie i stres mogą zmniejszać zdolność radzenia sobie z bodźcami sensorycznymi.
- Osoby, które mają obawy związane z podróżowaniem (np. lęk przed lataniem), mogą być bardziej narażone na chorobę lokomocyjną, ponieważ strach i napięcie mogą nasilać objawy.
- Choć choroba lokomocyjna jest najczęstsza u dzieci, niektóre osoby starsze mogą być także bardzo wrażliwe na kinetozy, szczególnie jeśli mają problemy z narządami, które wpływają na równowagę.
Mechanizm powstawania choroby lokomocyjnej
Mechanizm powstawania choroby lokomocyjnej (kinetozy) jest wynikiem konfliktu sensorycznego, czyli rozbieżności między sygnałami docierającymi do mózgu z różnych układów zmysłowych odpowiedzialnych za postrzeganie ruchu.
Zmysły, które odpowiadają za orientację i równowagę;
- Układ przedsionkowy (błędnik w uchu wewnętrznym) odpowiada za równowagę i koordynację ruchową. Informuje mózg o zmianach prędkości, przyspieszeniach ruchu, zmianach położenia głowy.
- Układ wzrokowy (oczy) dostarcza informacji o tym, co widzimy – ruchy otoczenia, zmiany w krajobrazie, itp.
- Propriocepcja (czucie głębokie) przekazuje informacje o pozycji i ruchu ciała, zwłaszcza z mięśni i stawów.
Choroba lokomocyjna występuje, gdy sygnały z tych trzech układów są niespójne. Na przykład, w czasie jazdy samochodem:
- Wzrok, skupiony na konkretnym przedmiocie (np. deska rozdzielcza, fotel, książka albo ekran telefonu), sugeruje mózgowi, że znajdujemy się w bezruchu.
- Natomiast błędnik, odczuwając przyspieszenia, hamowania i zakręty pojazdu sygnalizuje mózgowi, że nasze ciało jest w ruchu.
- W tym samym czasie układ proprioceptywny może wysyłać sygnały niezgodne z wrażeniami z pozostałych układów.
W normalnych warunkach mózg synchronizuje wszystkie sygnały zmysłowe, aby utrzymać równowagę i orientację przestrzenną. Jednak sprzeczne informacje z układu przedsionkowego, wzrokowego i proprioceptywnego powodują konflikt sensoryczny — ośrodki odpowiedzialne za równowagę w mózgu, szczególnie w obszarach takich jak móżdżek, nie są w stanie prawidłowo przetworzyć informacji. Ta dezorientacja prowadzi do uruchomienia reakcji fizjologicznych, które wywołują objawy choroby lokomocyjnej.
Objawy choroby lokomocyjnej
Objawy choroby lokomocyjnej (kinetozy) mogą być różnorodne i występować w różnym natężeniu. Zwykle pojawiają się podczas podróży i ustępują po jej zakończeniu, ale, w niektórych przypadkach, mogą utrzymywać się jeszcze przez jakiś czas.
- Nudności. Są odczuwane jako lekkie mdłości lub silne pragnienie wymiotowania. Mogą nasilać się przy zmianie kierunku ruchu, przy dużych prędkościach lub podczas gwałtownych manewrów.
- Wymioty. Chyba najbardziej nieprzyjemny objaw. Często występują po dłuższym okresie nudności, mogą prowadzić do osłabienia organizmu oraz odwodnienia, szczególnie gdy podróż jest długotrwała. Jedna z hipotez głosi, że mózg interpretuje konflikt sensoryczny jako możliwe zatrucie organizmu (ponieważ wiele substancji trujących może zaburzać równowagę i orientację), co wywołuje reakcję obronną organizmu w postaci właśnie mdłości i wymiotów.
- Zawroty głowy. Uczucie dezorientacji, oszołomienia lub niestabilności, które może sprawiać wrażenie, że otoczenie się kręci.
- Osłabienie. Uczucie ogólnego zmęczenia i braku energii. Nasila się po epizodach wymiotów.
- Nadmierne pocenie się. Często występuje w odpowiedzi na stres i dyskomfort. Zazwyczaj towarzyszy innym objawom, takim jak nudności i zawroty głowy.
- Bladość. Świadczy o osłabieniu krążenia krwi w skórze.
- Uczucie dyskomfortu w żołądku. Ból albo ucisk w okolicach brzucha, uczucie przepełnienia. Często występuje wraz z nudnościami.
- Drażliwość i lęk. Nieprzyjemne doznania prowadzą do pogorszenia samopoczucia psychicznego — wzrostu niepewności i irytacji.
- Problemy z koncentracją. Zwłaszcza gdy próbujemy czytać. Tym bardziej że próby czytania mogą nasilić objawy choroby.
- Szumy uszne. Zaburzenia równowagi i miany ciśnienia w uchu wewnętrznym mogą prowadzić do tego objawu.
- Senność lub apatia. Wynikają z ogólnego osłabienia i dyskomfortu.
Sposoby radzenia sobie z chorobą lokomocyjną
Radzenie sobie z chorobą lokomocyjną polega głównie na zapobieganiu wystąpienia jej objawów i łagodzeniu dolegliwości.
- Przyjmowanie leków, takich jak dimenhydrynat (np. Aviomarin) lub skopolamina, przed rozpoczęciem podróży może zapobiec wystąpieniu objawów. Należy zażyć je około 30-60 minut przed podróżą.
- Unikaj ciężkich, tłustych lub pikantnych posiłków przed podróżą. Spożycie lekkich, łatwostrawnych posiłków zmniejsza ryzyko nudności.
- Alkohol i nikotyna mogą nasilać objawy — unikaj ich przed i w trakcie podróży.
- W samochodzie zajmij przednie siedzenie i patrz przed siebie, na drogę. To pomaga mózgowi lepiej zinterpretować ruch.
- W podróży morskiej staraj się przebywać w środkowej części statku, gdzie kołysanie jest najmniejsze. Spędzaj czas na pokładzie na świeżym powietrzu i patrz na horyzont.
- W samolocie wybierz miejsce nad skrzydłami, gdzie ruch jest mniej odczuwalny.
- W pociągu usiądź przodem do kierunku jazdy.
- Skupienie wzroku na nieruchomym punkcie, takim jak horyzont, pomaga zredukować konflikt sensoryczny między wzrokiem a układem przedsionkowym.
- Unikaj czytania, które może nasilić objawy.
- Jeśli to możliwe, zajmuj miejsca z dostępem do świeżego powietrza.
- Staraj się siedzieć w pozycji, która minimalizuje ruchy ciała. Unikaj gwałtownych ruchów głowy, które mogą nasilać zawroty i nudności.
- Stosuj naturalne metody np. imbir, który ma właściwości przeciwwymiotne.
- Świadoma kontrola oddechu. Skup się na głębokim i powolnym oddychaniu.
- Staraj się zachować spokój, stosując techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, muzyka lub ćwiczenia oddechowe.
- Jeśli jest to możliwe, spróbuj zasnąć. W czasie snu ciało nie odbiera tak intensywnie sprzecznych sygnałów.
- Regularne eksponowanie się na bodźce ruchu (np. krótsze podróże lub korzystanie z symulatorów) może stopniowo przyzwyczaić organizm i zwiększyć odporność na chorobę lokomocyjną.
- Unikaj silnych zapachów.
Niestety, żaden z dostępnych preparatów nie jest w 100% skuteczny w leczeniu objawów choroby lokomocyjnej. Jeśli są one częste i bardzo nasilone, warto skonsultować się z lekarzem.
