Autyzm (zaburzenie ze spektrum autyzmu, ang. autism spectrum disorder — ASD) to złożone zaburzenia neurorozwojowe. Dzieci, dotknięte tym problemem, mają trudności w komunikacji, interakcjach społecznych oraz ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności. Postrzegają świat i przetwarzają informacje w sposób specyficzny. Objawy autyzmu mogą występować z różnym nasileniem i w różnych kombinacjach, co sprawia, że każda osoba z autyzmem jest inna, dlatego mówimy o „spektrum” autyzmu. Zaburzenie to zwykle diagnozowane jest we wczesnym dzieciństwie, choć niektóre subtelniejsze objawy mogą zostać zauważone dopiero później. Autyzm nie ma jednej, jasno określonej przyczyny. Wiadomo jednak, że jest wynikiem interakcji czynników genetycznych i środowiskowych. Diagnozowany jest na podstawie obserwacji zachowania i rozwoju dziecka.
Autyzm nie jest chorobą, lecz zaburzeniem neurorozwojowym. Oznacza to, że wynika z odmienności w rozwoju i funkcjonowaniu mózgu, które wpływają na sposób, w jaki dziecko z tym schorzeniem postrzega świat, przetwarza informacje i nawiązuje relacje społeczne. Autyzm nie jest czymś, co można wyleczyć, ale z odpowiednie wsparcie i terapia pozwolą dziecku rozwijać się i funkcjonować w społeczeństwie.
Główne cechy autyzmu
- Trudności w komunikacji i interakcjach społecznych,
- problemy z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego,
- opóźniona lub nietypowa mowa. Np. echolalia — powtarzanie słów lub zdań bez ich pełnego zrozumienia. Zdarza się, że dziecko nie mówi wcale,
- problemy z rozumieniem i wyrażaniem emocji,
- problemy z nawiązywaniem przyjaźni, dzieleniem się zainteresowaniami lub rozumieniem zasad społecznych,
- zaburzenia sensoryczne. Nieprawidłowym przetwarzanie bodźców zmysłowych (np. dźwięku, światła, dotyku, smaku, zapachu) przez układ nerwowy sprawia, że dzieci mogą reagować na te bodźce w sposób nadmierny (nadwrażliwość) lub niewystarczający (niedowrażliwość).
Dzieci z autyzmem mogą doświadczać różnorodnych problemów ze słuchem, które mogą mieć związek zarówno z fizjologicznymi trudnościami słuchowymi, jak i ze specyficznym przetwarzaniem dźwięków wynikającym z zaburzeń autystycznych.
Nadwrażliwość słuchowa (hiperakuzja) u dzieci z autyzmem
Dzieci z autyzmem mogą być nadmiernie wrażliwe na niektóre dźwięki. W odpowiedzi na nie mogą odczuwać zagrożenie, niepokój, lęk, dyskomfort, a nawet ból fizyczny. Może to wywołać różne reakcje:
- dziecko może często zakrywać uszy dłońmi, próbując zablokować nieprzyjemne dźwięki.
- Niektóre dźwięki mogą wywoływać u dziecka reakcje emocjonalne — płacz, krzyk, a nawet histerię, zwłaszcza gdy nie wie skąd pochodzi dany hałas i kiedy się skończy.
- Dziecko może próbować unikać przykrych dla niego dźwięków — chować się, uciekać, czy zasłaniać kocem.
- Dziecko z nadwrażliwością na dźwięki może mieć problemy z koncentracją. Nawet ciche dźwięki (niezauważalne dla innych) mogą zakłócać jego zdolność do skupienia się.
- Nadmierna drażliwość lub agresja. Dzieci mogą reagować negatywnie, gdy nie są w stanie uciec od źródła nieprzyjemnych dźwięków.
- Reakcje typu „walcz albo uciekaj”. Dzieci z nadwrażliwością mogą odbierać niektóre dźwięki jako bezpośrednie zagrożenie.
- Problemy ze snem. Nawet delikatne dźwięki, choćby tykanie zegara, mogą zakłócać sen dziecka z nadwrażliwością słuchową.
Dziecku z nadwrażliwością na dźwięki można pomóc, stosując terapię integracji sensorycznej, redukując nadmiar hałasu słuchawkami wygłuszającymi, czy stwarzając przewidywalne otoczenie. Także techniki relaksacyjne mogą wpłynąć korzystnie na stres wywołany przykrymi dźwiękami.
Niedowrażliwość słuchowa u dzieci z autyzmem
W przypadku niedowrażliwości dziecko może wykazywać zmniejszoną reakcję na dźwięki, które dla innych osób są zauważalne i ważne. U dzieci z tym typem zaburzeń przetwarzania sensorycznego można zauważyć:
- ignorowanie głośnych dźwięków. Nawet klakson samochodu, syrena strażacka, czy dzwonek telefonu mogą nie wywoływać reakcji dziecka.
- Brak reakcji na własne imię.
- Brak reakcji na polecenia słowne. Dziecko może nie zwracać uwagi na komunikaty werbalne.
- Generowanie hałasu. Dziecko może np. głośno krzyczeć, bębnić, lub trzaskać drzwiami, by dostarczyć sobie odpowiednich bodźców słuchowych.
- Włączanie głośnych urządzeń.
- Oglądanie telewizji i słuchanie radia na wysokim poziomie głośności.
- Brak reakcji na hałasy w tle, które dla innych osób są irytujące lub zakłócające koncentrację.
- Opóźnioną reakcję na dźwięki.
- Trudności z rozróżnianiem dźwięków.
- Problemy z identyfikacją dźwięku i lokalizacją jego źródła.
- Zwiększoną tolerancję na hałas
Wspieranie dziecka z niedowrażliwością na dźwięki wymaga terapii integracji sensorycznej, stymulowania słuchowego i wzmacniania reakcji na komunikację werbalną.
Nadwrażliwość i niedowrażliwość słuchowa u dzieci z autyzmem wynikają z kombinacji czynników genetycznych, neurologicznych, sensorycznych i środowiskowych. Układ nerwowy dzieci z autyzmem może przetwarzać dźwięki inaczej niż u neurotypowych rówieśników, co prowadzi do nadmiernych lub osłabionych reakcji na bodźce dźwiękowe. Terapie, takie jak integracja sensoryczna i wsparcie behawioralne, mogą pomóc dzieciom lepiej radzić sobie z tymi wyzwaniami.
Inne problemy ze słuchem u dzieci z autyzmem
Nadwrażliwość i niedowrażliwość na dźwięki to najczęstsze problemy słuchowe u dzieci z autyzmem. Jednak mogą pojawić się też inne:
- Zaburzenia przetwarzania słuchowego (APD). Polegają na trudnościach z rozumieniem i interpretowaniem dźwięków, mimo że fizycznie słuch może działać prawidłowo. Dzieci z autyzmem mogą mieć problemy z rozróżnianiem mowy w hałaśliwym środowisku, rozumieniem szybkich wypowiedzi lub przetwarzaniem poleceń słownych.
- Opóźniona reakcja na dźwięki. Może to sprawiać wrażenie, że dziecko ignoruje dźwięki lub polecenia, ale ostatecznie reaguje.
- Problem z filtrowaniem bodźców słuchowych. Polega na trudnościach z ignorowaniem nieistotnych hałasów i ze skupieniem na ważnych bodźcach dźwiękowych.
- Problemy z rozpoznawaniem i naśladowaniem dźwięków mowy. Może to opóźniać rozwój mowy lub prowadzić do trudności w nauce języka.
- Problemy z prawidłowym odbiorem rytmu, intonacji i melodii mowy. Mogą wpływać na rozumienie przez dziecko emocji wyrażanych w głosie rozmówców oraz na jego ekspresję.
Dzieci z autyzmem mogą również doświadczać problemów fizjologicznych związanych z narządem słuchu, takich jak częste infekcje ucha (np. zapalenie ucha środkowego), które mogą dodatkowo wpływać na ich percepcję dźwięków.
Podsumowanie
Problemy słuchowe u dzieci z autyzmem wynikają z trudności w przetwarzaniu bodźców sensorycznych i obejmują głównie nadwrażliwość i niedowrażliwość na dźwięki. Nadwrażliwość powoduje, że dzieci silnie reagują na zwykłe dźwięki, co wywołuje lęk, niepokój lub unikanie hałasu. Niedowrażliwość natomiast sprawia, że mogą ignorować bodźce dźwiękowe lub szukać silniejszych doznań, co wpływa na ich komunikację i interakcje społeczne. Skuteczna pomoc obejmuje terapię integracji sensorycznej, dostosowanie środowiska, używanie słuchawek wyciszających oraz wsparcie specjalistyczne, co pomaga dzieciom lepiej funkcjonować w codziennym życiu.
