Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy – ŁNPZG (z ang. BPPV – benign paroxysmal positional vertigo) to, wbrew nazwie, bardzo uciążliwa choroba wynikająca z zaburzeń w uchu wewnętrznym. Charakteryzuje się krótkotrwałymi, intensywnymi epizodami zawrotów, które wyzwala zmiana położenia głowy do tzw. pozycji krytycznej, np. w czasie leżenia, wstawania, schylania się czy kręcenia głową raz w jedną, raz w drugą stronę. Występuje stosunkowo często; dotyka 10,7 – 64/100000 populacji w ciągu roku. Jest najpowszechniejszą przyczyną zawrotów głowy.
Przyczyny położeniowych zawrotów głowy
Otolity (kamyczki błędnikowe) to drobne kryształki węglanu wapnia ulokowane w przedsionku ucha wewnętrznego (w łągiewce i woreczku), Są ważnym elementem systemu odpowiedzialnego za prawidłowe funkcjonowanie zmysłu równowagi. Jednak, w sytuacjach patologicznych, część otolitów może odrywać się od łągiewki czy woreczka i przemieszczać do kanałów półkolistych generując błędne sygnały wysyłane do mózgu. Takie problemy mogą być skutkiem np. urazów głowy, starzenia się narządu słuchu, zapalenia ucha wewnętrznego, choroby Maniere’a, zabiegów chirurgicznych w obrębie ucha wewnętrznego, chorób metabolicznych (cukrzycy, osteoporozy) czy długotrwałego zażywania leków ototoksycznych.
Czynniki ryzyka wystąpienia położeniowych zawrotów głowy
Położeniowe zawroty głowy mogą dotknąć praktycznie każdego. Jednak ryzyko ich wystąpienia zwiększają następujące czynniki:
- Wiek. Starzejący się narząd słuchu ulega powolnej degeneracji, przez co rośnie ryzyko przemieszczania się otolitów.
- Płeć. Z nieznanych do końca przyczyn, schorzenie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.
- Urazy głowy. Wstrząsy i uderzenia mogą uszkodzić delikatne struktury ucha wewnętrznego.
- Choroby ucha wewnętrznego. Np. choroba Maniere’a czy zapalenie błędnika.
- Długotrwałe unieruchomienie. Osoby leżące są bardziej narażone na BPPV.
- Choroby metaboliczne. Np. cukrzyca czy osteoporoza.
- Predyspozycje genetyczne. Dolegliwość może być dziedziczna.
- Migrenowe bóle głowy.
- Zaburzenia równowagi hormonalnej. Zwłaszcza u kobiet w okresie menopauzy.
- Zapalenie nerwu przedsionkowego.
Objawy położeniowych zawrotów głowy
Objawy położeniowych zawrotów głowy charakteryzuje krótkotrwałość, zazwyczaj nie trwają dłużej niż 60 sekund i są wywoływane przez określone ruchy głową. Mogą być różne w poszczególnych przypadkach, ale najczęściej atakowi ŁNPZG towarzyszą:
- Nagłe, krótkotrwałe i intensywne zawroty głowy pojawiające się przy zmianie pozycji, np. przy wstawaniu czy schylaniu się.
- Oczopląs, czyli mimowolne, szybkie ruchy gałek ocznych.
- Uczucie niestabilności. Może trwać jeszcze od kilku minut do kilku godzin po ustąpieniu zawrotów głowy.
- Nudności, czasami nawet wymioty.
- Problemy z koncentracją.
W trakcie ŁNPZG nie pojawiają się omdlenia ani problemy ze słuchem.
Diagnostyka położeniowych zawrotów głowy. Test Dix – Hallpike’a
Po wywiadzie medycznym i badaniach fizykalnych lekarz może przeprowadzić diagnostyczny test Dix – Hallpike’a. Przebieg testu:
- Pacjent znajduje się w wyjściowej pozycji siedzącej.
- Lekarz oburącz ujmuje głowę pacjenta i szybko kładzie go na plecach z głową lekko odchyloną do tyłu obróconą w jedną stronę.
- Lekarz przenosi pacjenta ponownie do pozycji siedzącej, a następnie powtarza całą procedurę, obracając jego głowę w drugą stronę.
Lekarz stwierdzi ŁNPZG jeżeli w czasie testu zaobserwuje:
- 2- 3-sekundowy okres utajnienia przed napadem zawrotów głowy i oczopląsu, gdy głowa pacjenta jest przemieszczana do pozycji, w której kanał półkolisty tylny znajduje się w pionie.
- Oczopląs obrotowy lub pionowo obrotowy skierowany szybką fazą do góry.
- Zawroty głowy i oczopląs trwające krócej niż 60 sekund.
- Habituację lub zmniejszenie odpowiedzi przy powtarzaniu testu.
Test Dix-Hallpike’a jest prosty, szybki i nieinwazyjny, co czyni go bardzo użytecznym w praktyce klinicznej. Pozwala na dokładne zdiagnozowanie BPPV i skierowanie pacjenta na odpowiednie leczenie.
Leczenie położeniowych zawrotów głowy
Leczenie ŁNPZG polega na przemieszczeniu otolitów zakłócających pracę kanałów półkolistych ucha wewnętrznego do miejsca w przedsionku, gdzie nie wywołują już objawów choroby. Najskuteczniejsze metody rehabilitacji:
- Technika pozycyjna Brandta – Dartoffa. Jest to zestaw ćwiczeń pomagających przesunąć otolity z kanałów półkolistych do łągiewki, gdzie nie wywołują już objawów choroby.
- Manewr Uwalniający Semonta. Pozwala szybko i efektywnie przesunąć otolity w bezpieczne miejsce i w krótkim czasie złagodzić objawy BPPV.
- Manewr repozycyjny Epleya. Celem manewru jest przemieszczenie otolitów z kanałów półkolistych do łągiewki. Często już po pierwszym zabiegu następuje złagodzenie objawów choroby.
- Farmakologia. Leki mogą być stosowane do leczenia objawowego, np. leki przeciw wymiotne.
- Zabiegi chirurgiczne. Są zarezerwowane dla bardzo ciężkich przypadków. Celem operacji może być np. zablokowanie kanałów półkolistych.
Zalecenia
Rehabilitacja powinna odbywać się pod nadzorem lekarza lub uprawnionego terapeuty. Samodzielne wykonywanie ćwiczeń może prowadzić do błędów pogłębiających chorobę, a brak asekuracji – do upadków i urazów. Położeniowe zawroty głowy to choroba nawracająca, warto pamiętać o regularnych kontrolnych badaniach lekarskich. Unikanie nagłych ruchów głowy, regularne ćwiczenia przedsionkowe (wg wskazań lekarza), spanie w odpowiedniej pozycji, aktywność fizyczna, zdrowy styl życia – znacznie zmniejszają ryzyko nawrotów choroby.
Bibliografia:
- https://www.mp.pl/otolaryngologia/artykuly/otoneurologia/103386,patomechanizm-diagnostyka-i-leczenie-lagodnych-napadowych-polozeniowych-zawrotow-glowy,1
- https://web.archive.org/web/20140824072059/http://mediton.pl/library/orl_volume-9_issue-1_article-888.pdf
- https://podyplomie.pl/stanynaglepodyplomie/34448,nagle-zawroty-glowy-przyczyny-i-postepowanie
