Rodzaje zaburzeń mowy
- Alalia (afazja rozwojowa). W alalii zablokowany jest rozwój mowy, która nie występuje przynajmniej przez pierwsze kilka lat życia dziecka.
- Dyslalia. Zaburzenia artykulacji polegające na nieprawidłowym wypowiadaniu głosek.
- Dyzartria. Polega na trudnościach w kontrolowaniu mięśni używanych do „produkcji” mowy.
- Parafazja. Przy zachowaniu zdolności do płynnego mówienia, występuje przekręcanie wyrazów i/lub używanie niewłaściwych.
- Jąkanie. Charakteryzuje się częstymi powtórzeniami lub przedłużeniami głosek, sylab i słów. Obejmuje także zawahania czy pauzy przed rozpoczęciem mówienia.
- Seplenienie. Przyczyną jest nieprawidłowe ułożenie szczęk w trakcie mówienia.
- Mutyzm wybiórczy. Zaburzenie lękowe, pacjent traci zdolność mówienia w określonych sytuacjach.
- Afonia (bezgłos). Jest to utrata dźwięczności głosu. Może być spowodowana skurczem krtani, uszkodzeniem strun głosowych lub krtani bądź wystąpić z przyczyn psychicznych.
- Bradylalia. Patologiczne spowolnienie tempa mowy.
- Tachylalia. Zbyt szybka mowa z jednoczesnym opuszczaniem sylab lub ich przestawianiem.
- Afazja. Całkowita utrata zdolności mówienia na skutek uszkodzenia struktur korowych lub podkorowych w mózgu.
Przyczyny zaburzeń mowy
Już przebieg ciąży może mieć duży wpływ na późniejszy rozwój mowy dziecka. Problemy mogą sprawić niedożywienie i brak witamin, zaburzenia krążenia u matki, choroby i urazy fizyczne przebyte w trakcie ciąży, przedwczesny lub przedłużający się poród, uraz czaszki u dziecka w trakcie porodu, a także palenie papierosów i/lub picie alkoholu w czasie ciąży. W późniejszym życiu zaburzenia mogą być związane z problemami zdrowotnymi i innymi czynnikami:
- upośledzenie umysłowe,
- zaburzenia słuchu,
- choroby krtani,
- rozszczepiona warga i podniebienie,
- stres i traumatyczne przeżycia,
- przerost trzeciego migdałka,
- podłoże genetyczne,
- wady zgryzu,
- uszkodzenia kory mózgowej,
- udar mózgu,
- choroby psychiczne np. schizofrenia, autyzm, otępienie,
- choroby neurologiczne np. stwardnienie zanikowe boczne,
- nowotwory rozwijające się w obrębie jamy ustnej, szyi i gardła.
Objawy zaburzeń mowy
Problemy z mową mogą wystąpić w każdym wieku, zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Niepokój powinny wzbudzić objawy takie jak:
- opóźnienie w rozwoju mowy,
- trudności w wymawianiu dźwięków lub sylab,
- zmiany w tonie lub tempie mowy,
- brak zainteresowania komunikacją werbalną i unikanie jej,
- kłopoty z utrzymaniem płynności mowy.
Należy pamiętać, że terapia będzie skuteczniejsza, gdy jak najwcześniej rozpoczniemy leczenie. Tym bardziej że zaburzenia mowy mogą wynikać z chorób zagrażających życiu.
Leczenie zaburzeń mowy
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy zgłosić się do lekarza. Jeżeli zaburzenia są skutkiem choroby – stosuje się leczenie przyczynowe. W innych wypadkach konieczna jest terapia prowadzona przez logopedę. Jest ona przeważnie długa, żmudna i wymaga dużego zaangażowania ze strony pacjenta. Jednak warto ją podjąć, bo kłopoty z mową bardzo obniżają jakość życia, a u dzieci mogą dodatkowo spowodować opóźnienia w rozwoju i problemy psychiczne związane z trudnościami w szkole i w kontaktach z innymi.
Terapia logopedyczna a słuch
Słuch odgrywa kluczową rolę w terapii logopedycznej. W logopedii wyróżnia się trzy rodzaje słuchu:
- Słuch fizyczny, czyli zdolność słyszenia przez człowieka fal dźwiękowych.
- Słuch muzyczny, czyli zdolność rozumienia i powtarzania podstawowych cech dźwięku – wysokości, barwy i głośności.
- Słuch mowny. W jego skład wchodzi słuch fonemowy (umiejętność rozróżniania fonemów – najmniejszych cząstek składowych wyrazu) i słuch fonetyczny (umiejętność rozróżniania głosek w obrębie tego samego fonemu).
Warunkiem powodzenia terapii logopedycznej jest usprawnienie ewentualnych zaburzeń w zakresie wszystkich rodzajów słuchu. Można to osiągnąć poprzez protezowanie – zastosowanie aparatów słuchowych bądź implantów ślimakowych. Ważne by wady słuchu zostały wykryte jak najwcześniej. Zapewniają to profilaktyczne badania słuchu.
Najważniejsze zasady terapii logopedycznej
- Zasada wczesnego rozpoczynania terapii. Terapia logopedyczna (tak jak każda inna terapia) daje najlepsze efekty gdy zostanie podjęta w jak najwcześniejszej fazie schorzenia.
- Zasada indywidualizacji. Indywidualne podejście do pacjenta, dostosowanie działań do jego potrzeb, zwiększa efektywność terapii.
- Zasada wykorzystywania wszystkich możliwości pacjenta.
- Zasada kompleksowego oddziaływania. Niektóre zaburzenia mowy wymagają udziału innych specjalistów, np. psychologa czy psychoterapeuty.
- Zasada aktywnego i świadomego udziału. Należy dbać, aby pacjent nie tracił zainteresowania terapią i motywacji do ćwiczeń.
- Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem pacjenta.
- Zasada systematyczności.
- Zasada stopniowania trudności.
Na długość i skuteczność terapii logopedycznej wpływa poziom sprawności umysłowej pacjenta, wczesne rozpoczęcie terapii, harmonijna współpraca trójstronna – terapeuty, pacjenta i rodziny, rodzaj zaburzenia mowy oraz regularne uczęszczanie na zajęcia. Duże znaczenie mają też codzienne i rzetelne ćwiczenia w domu.
